کشف رودی که تا چندی پیش از آن با عنوان دریا یاد می‌شد و در قصه‌های شاهنامه محل زندگی اژدهایی بود که سام نریمان به جنگ آن رفت، حال محل زندگی اژدهای دیگری شده است؛ فاضلاب‌های خامی که همچون یک اژدها به جان این رود افتاده و بوی نامطبوع آن امکان نفس کشیدن در اطراف کشف رود را از هر رهگذری سلب کرده است.‌

به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایسنا،بوی ناخوشایند فاضلاب کشف رود، زودتر از منظرآباد و تابلوی «به روستای احمدآباد خوش آمدید» به استقبال ما آمد. احمدآباد و قازقان دو آبادی مجاور این رود هستند. در طول مسیر لوله‌های سیاه رنگ آبیاری مزارع به وفور به چشم می‌خورد. ورود به آبادی از طریق پلی بود که بر عرض رودخانه ایجاد شده است. با ایستادن بر روی پل اما صدای جریان آب به واسطه بوی مشمئز کننده ناشی از فاضلاب دیگر حس زندگی نداشت، کاش می‌شد از آن بو عکس گرفت. هرچه بیشتر می‌گذشت با صحنه‌های عجیب‌تری مواجه می‌شدیم. کمی آن‌طرف‌تر بین پل ورودی و روستا زمین‌های سرسبزی بود و چوپانی در کنار آتش نشسته و گوسفندانش که از گیاهان روییده در حاشیه رود تغذیه می‌کردند، از دور دیده می‌شدند.

در حالی که به سمت آنها حرکت می‌کردیم در مسیر نه چندان عریض بین زمین کشاورزی و بستر رود با دستگاه پمپی مواجه شدیم که از طریق لوله‌هایی که یک سر آن به بستر رودخانه و سر دیگر آن داخل گودال بود، آب را در چاه جمع می‌کرد. یکی از اهالی آنجا که گویا کمی هم با دیدن ما ترسیده بود می‌گوید آب این گودال به دلیل عبور از خاک، تصفیه شده است و اینگونه خود را قانع می‌کرد.

او ادامه می‌دهد: معمولا آب فاضلاب به روستای ما نمی‌رسد و امروز به خاطر اینکه موتورخانه‌های غیرقانونی روستاهای بالاتر را جمع‌آوری کرده‌اند این فاضلاب به روستای ما رسیده است. ما در روستا چاه داریم، اما این فاضلاب با نفوذ به زمین به داخل چاه‌های ما نیز نفوذ کرده است.

تصفیه خانه چرم شهر بزرگترین معضل روستای ماست

مهدی حامد، عضو شورای روستای قازقان در مورد آب شرب روستا می‌گوید: آب شرب روستا در گذشته از طریق چاه تامین می‌شد و امروزه نیز ما همان آبی که شهر مشهد از طریق سد دوستی استفاده می‌کند را مصرف می‌کنیم. به طور کلی به لحاظ آب شرب مشکلی نداریم. در صورت ضرورت و با استفاده از فیلترینگ می‌توانیم از آب چاه‌ قدیمی روستا نیز استفاده کنیم.

وی با تاکید بر اینکه صیفی‌جات در روستای قازقان به هیچ عنوان کشت نمی‌شود، ادامه می‌دهد: روستای قازقان چند حلقه چاه آب دارد؛ از زمان قدیم که از طریق اصلاحات ارضی به کشاورزان زمین داده شد اجازه حفاری چاه و پروانه نیز داده شده است. صیفی‌جات در روستای قازقان به هیچ عنوان کشت نمی‌شود؛ چون زمین‌های ما قوی نیست و کشاورزان نیز آنقدر سرمایه ندارند که با استفاده از کودهای خاص در این زمین‌ها به کشت صیفی‌جات بپردازند. به همین دلیل اکثرا جو، گندم، ذرت علوفه‌ای و چغندر قند کشت می‌کنند.

فقط در صورتی از آب سطحی استفاده خواهیم کرد که باران ببارد

عضو شورای روستای قازقان آلودگی‌های کشف رود را ناشی از رهاسازی فاضلاب خام در کشف‌رود می‌داند و می‌گوید: استفاده‌ کشاورزان بخش رضویه از آب‌های سطحی کشف رود در زمانی است که باران ببارد. معمولا آب‌های فاضلاب به روستای ما نمی‌رسد اما امروز که می‌بینید فاضلاب در رود جریان دارد به این دلیل است که از روستاهای بالاتر مثل کنه‌بیست، قیاس‌آباد و سنگ بر طی روزهای گذشته بالغ بر ۲۰۰ پمپ و لوله جمع‌آوری شدند.

حامد اظهار می‌کند: با توجه به حساسیت‌های اخیر بسیاری از کشاورزان روستاهای بالادست خودشان اقدام به جمع آوری موقت پمپ و لوله‌ها کرده و امروز این فاضلاب به روستای ما رسیده است. در روستاهای بالادست مثل کنه‌بیست کشاورزانی هستند که تا ۷۰۰ هکتار هم کشت می‌کنند. ما فقط در صورتی از آب سطحی استفاده خواهیم کرد که باران ببارد. ۹۹ درصد آب‌های فاضلاب به قازقان نمی‌رسد و در روستاهای بالاتر مثل کنبیست، سنگ‌بر و قیاس آباد مصرف می‌شود.

بچه های روستای قازقان و احمدآباد نسبت به بسیاری از روستاهای دیگر پرخاشگرتر هستند

وی اضافه می‌کند: روستای ما محل زباله دانی شده است. متاسفانه پسماند کل شهر مشهد به منطقه ما می‌رسد. اولین تاثیر این موارد در رفتار و سلامت جسمی و روحی ساکنین روستا است. بچه های روستای قازقان و احمدآباد نسبت به بسیاری دیگر از روستاها پرخاشگرتر هستند.

حداقل ۹۰ درصد آلودگی آب را پای چرم شهر بدانید

عضو شورای روستای قازقان آلودگی تصفیه‌خانه چرم‌شهر را مهم‌تر از فاضلاب جریانی در کشف رود می‌داند و تاکید می‌کند: تصفیه خانه چرم شهر بزرگترین معضل روستای ما است. ضررهای تصفیه خانه چرمشهر ۱۰۰ برابر تا ۱۰۰۰ برابر آب فاضلاب جریانی بیشتر است. حداقل ۹۰ درصد آلودگی آب را پای چرم شهر بدانید.

در ادامه به سراغ ساختمانی که از آن به عنوان تصفیه خانه چرمشهر یاد می‌شد رفتیم. در آن طرف روستا و درست در مقابل جاده ورود به شهرک صنعتی چرمشهر قرار گرفته بود. هرچه از کنار حصار اطراف این تصفیه خانه به قسمت پشت آن نزدیک‌تر می‌شدیم بو و رنگ روی فضا نیز تغییر می‌کرد. به گونه‌ای که دیگر نفس کشیدن برایمان سخت می‌شد.

صدای آب، سنگ‌های صیقل خورده‌ای که حکایت از گذر جریان آب از آن منطقه داشتند و رنگ و روی زمین، هیچ جذابیتی نداشت. در آن لحظه فقط می‌خواستیم از آنجا دور شویم، روی سطح آب توده‌هایی سفید رنگ پراکنده شده بودند. آن طرف و در میان درختان، انبوهی از زباله‌هایی تلنبار شده بود که سیاه سوختگی‌شان هر چشمی را به دیدن آنها جلب می‌کرد. جریان آب را که دنبال کردیم به یک لوله رسیدیم. لوله‌ای که مستقیما از تصفیه خانه می‌آمد.

آب‌های فاضلاب، اسید و آلودگی‌ها به داخل چاه‌های ما نفوذ کرده است

صدای موتور یکی از اهالی روستا توجه‌مان را به خود جلب کرد. چهره پیرمرد حکایت از سختی‌های زندگی‌اش داشت. او درباره این آلودگی می‌گوید: آب‌های فاضلاب، اسید و آلودگی‌ها به داخل چاه‌های ما نفوذ کرده است. چاه خودمان عمقی حدود ۲۰۰ متر دارد و آب فاضلاب به درون چاه نفوذ کرده است. از آب چاه‌های ما برای آزمایش ببرید و ببینید چقدر این آب‌ها آلوده شده است. ما نمی‌توانیم هیچ چیزی کشت کنیم. در همین حاشیه رود زمین‌هایی داریم که با آبیاری آن به وسیله این آب آلوده اصلا به ثمر نرسیدند و مالکان و کشاورزان این زمین را رها کردند و رفتند.

همه مردم حاشیه کشف رود بیچاره‌اند

وی ادامه می‌دهد: مسئولین زیادی به روستای ما آمدند و قول‌هایی دادند تا مشکلات ما برطرف شود اما رفتند که رفتند. الان حدود سه سال است که هیچکس نیامده بگوید شما در وضعیتی هستید و چه می‌کنید؟ کسی نیست به داد ما برسد. همه مردم حاشیه کشف رود بیچاره‌اند.

با نفوذ فاضلاب و آلودگی به چاه‌های ما، محصولات روستا به شدت کاهش پیدا کرده است

این پیرمرد در مورد وضعیت کشاورزی اهالی روستا اظهار می‌کند: در این منطقه فقط ذرت، جو، گندم و چغندر قند می‌کارند. با نفوذ فاضلاب و آلودگی به درون چاه‌های ما، محصولات روستا به شدت کاهش پیدا کرده است. یک چهار لیتری آب از چاه‌هایمان را ببرید و مورد آزمایش قرار دهید. چه کسی می‌خواهد به داد ما برسد؟ مشکلات مردم ما این آب است. قرار بوده این آب مورد تصفیه قرار بگیرد اما نه تنها آب را تصفیه نمی‌کنند بلکه آن را مستقیم از کارخانه‌جات به درون زمین‌ها رها می‌کنند. قرار بوده که چاه‌های عمیق این منطقه جمع‌آوری شود و از آب فاضلاب تصفیه شده مشهد به ما کشاورزان بدهند. اما اکنون آب فاضلاب شهر مشهد را به استخرهای بالاتر ریختند و آب را به هرکسی که دوست داشته باشند، می‌فروشند.

از مسئولین می‌خواهم فقط یک ساعت به اینجا بیایند تا ببیند ما چه می‌کشیم

او نحوه کار تصفیه خانه را نیز اینگونه توصیف می‌کند: وقتی از مسئولین برای بازدید به اینجا می‌آیند بلافاصله آب را به استخرها منتقل می‌کنند و مدعی می‌شوند که آب را تصفیه می‌کنند. آب تصفیه شده را به کجا رها می‌کنند؟ کسی جواب ما را نمی‌دهد. جانورهای زیادی در این آب‌ها از بین رفته‌اند. در همین حاشیه‌ رود پنج برادر جوان که قصد داشتند چاهی حفر کنند به کام مرگ کشیده شدند. هریک برای نجات دیگری به درون چاه می‌رفتند و دچار گاز گرفتگی شدند و مردند. همچنین دو نفر در همین بالاتر در کانال‌هایی که از آن آب می‌آید نیز جان خود را از دست دادند. کسی به مردم جوابگو نیست. از مسئولین می‌خواهم فقط یک ساعت به اینجا بیایند تا ببیند ما چه بدبختی‌هایی می‌کشیم.

دکتر رمضان روحانی، دبیر کارگروه استانی ساماندهی و احیای رودخانه کشف‌رود در گفت‌وگو با ایسنا و با اشاره به اینکه کشف رود یکی از رودهای تاریخی و اساطیری مشهد بوده و عملا تمدن توس باستان در اطراف این رودخانه شکل گرفته است، عنوان می‌کند: در گذر زمان با توجه به موج مهاجرت به مشهد و افزایش تدریجی سکونت جمعیت زیادی در سمت حاشیه شهر مشهد، ساخت و سازهای غیر اصولی اطراف رودخانه، احداث سدهای زیاد و ازدیاد برداشت آب و… همگی باعث شد کشف‌رود در گذر زمان خشک شود.

تخلیه فاضلاب‌های شهری، بیمارستانی و صنعتی شهر مشهد در کشف‌رود

روحانی ادامه می‌دهد: در حال حاضر بخشی از رودخانه خشک است اما بخشی دیگر از آن امروز فضایی برای تخلیه فاضلاب‌های شهری، بیمارستانی و صنعتی شهر مشهد شده است. ما در حال حاضر در سطح شهر مشهد روزانه ۵۰۰ هزار متر مکعب در شبانه روز فاضلاب تولید می‌کنیم. این در حالی است که مجموع حجمی که تصفیه خانه‌های مشهد می‌توانند تصفیه کنند حدود ۳۰۰ هزار متر مکعب است و عملا ما ۲۰۰ هزار مترمکعب فاضلاب مازاد داریم که نمی‌توانیم تصفیه کنیم. در نتیجه، راهکاری که به ذهن مسئولین رسیده ریختن این فاضلاب مازاد به کشف رود است.

دبیر کارگروه استانی ساماندهی و احیای رودخانه کشف‌رود خاطرنشان می‌کند: موضوع تخلیه فاضلاب به کشف رود تقریبا دودهه است که در حال رخ دادن است و مساله امروز ما نیست. اگر این موضوع از دودهه گذشته پیش‌بینی می‌شد ما امروز این معضل را نداشتیم اما مساله را مسکوت نگاه داشتند و کمتر به آن پرداختند. همین باعث شد که امروز مساله کشف‌رود به یک بحران تبدیل شود.

کشف‌رود در مدیریت شهری به عنوان یک اولویت مطرح نیست

روحانی با بیان اینکه کشف رود پرآب تاریخی که اطراف آن روستاها شکل گرفته‌اند امروز به مکانی برای فاضلاب‌های شهری تبدیل شده است، تصریح می‌کند: روزانه ۳۰۰ تانکر فاضلاب در کشف رود تخلیه می‌شود که تقریبا دو سوم این عدد فاضلاب‌های بیمارستانی هستند. مشکل این است که مساله کشف‌رود در سطح شهر مشهد، شورای شهر و شهرداری به عنوان یک اولویت مطرح نیست؛ لذا این مساله همیشه در حوزه اختصاص بودجه در اولویت قرار نمی‌گیرند.

تصفیه‌خانه سپتاژ باید در سال ۱۴۰۰ به بهره‌برداری می‌رسید

وی با اشاره به احداث تصفیه خانه سپتاژ از سوی شهرداری، یادآور می‌شود: شهرداری مشهد در این خصوص قول احداث تصفیه خانه سپتاژ را داده است که با احداث آن قرار است تانکرها فاضلاب خود را به این تصفیه‌خانه‌ها تخلیه کنند که در این صورت بخش بزرگی از حجم ورودی فاضلاب به کشف رود کاهش پیدا می‌کند. اما تصفیه‌خانه سپتاژ باید در سال ۱۴۰۰ به بهره‌برداری می‌رسید. اکنون ما در سال ۱۴۰۲ هستیم و هنوز به بهره‌برداری نرسیده است. کشف‌رود امروز به فضایی ناامن با وجود اکثر بیماری‌ها، مسائل بهداشتی و حضور معتادین و متجاهرین در آن تبدیل شده است.

دبیر کارگروه استانی ساماندهی و احیای رودخانه کشف‌رود در خصوص مهم‌ترین دلایل پایداری بحران کشف رود، اظهار می‌کند: مساله کشف‌رود به عنوان اولویت بین مدیران و مسئولین شهر مشهد نیست و هنوز ابعاد و جنبه‌های کشف رود به عنوان یک بحران در ذهن مسئولین و مدیران جای نگرفته است. همچنین علاوه بر موضوع اختصاص بودجه، فعالین، نخبگان و گروه‌های مردمی این مساله را به عنوان یک مطالبه مطرح نکرده‌اند.

روحانی با اشاره به کم‌کاری و ترک فعل نهادها و سازمان‌های مرتبط با مساله کشف رود به عنوان چهارمین دلیل به ثمر نرسیدن برنامه‌های کشف رود ادامه می‌دهد: یکی از مهمترین دلایل کم‌کاری و ترک فعل سازمان‌های مرتبط می‌تواند این باشد که نظارت درستی بر آن‌ها صورت نگرفته است. علاوه بر نبود ساختار نظارتی ساختارهای سنجشی و کمیتی نیز وجود نداشته است. سازمان‌های دخیل و متولی در مساله بحران کشف رود شامل استانداری، فرمانداری، شهرداری، شورای شهر، جهاد کشاورزی استان، آبفای مشهد، آب منطقه‌ای، سازمان محیط زیست و منابع طبیعی، دانشگاه علوم پزشکی و معاونت پیشگیری از وقوع جرم است.

بحران کشف رود یک بحران ملی است

وی بیان می‌کند: فاضلاب‌های صنعتی کشف رود حاوی آبکاری، سرب، کادمیم، جیوه و عناصر سنگینی هستند که به شدت سرطان‌زاست. وقتی فلزات سنگین در رود وجود دارد و کشاورز ما از سر اجبار و ناچاری از همین آب برای آبیاری مزارع خود استفاده می‌کند محصولات آن به میدان بار وارد شده و در سطح شهر توزیع می‌شود. در نتیجه این مساله یک مساله حاشیه شهر مشهد نیست بلکه یک بحران ملی است. با توجه به اینکه مشهد یکی از صادرکنندگان محصولات کشاورزی است ما عملا یک صادرکننده سرطان هستیم!

دبیر کارگروه استانی ساماندهی و احیای رودخانه کشف‌رود در پاسخ به اینکه آینده کشف رود را چگونه می‌بینید؟ عنوان می‌کند: این موضوع به همه ما بستگی دارد. ما باید یک مطالبه قوی را ایجاد کنیم که بتوانیم اولا جلوی ترک فعل سازمان‌ها را بگیریم، دوما از نمایندگان مجلس بخواهیم مساله کشف‌رود را به مساله ملی تبدیل کنیم. تا مادامی که این مساله ملی نشود نمی‌توانیم بودجه‌های ملی را برای مشهد بگیریم تا از این بودجه‌ها بتوانیم تصفیه‌خانه‌های بزرگی را احداث کنیم. همچنین باید اعتماد بخش خصوصی را جلب کرده تا این بخش نیز ورود کند تا بتوانیم تصفیه‌خانه‌های لوکال را داشته باشیم. من آینده مساله کشف رود را روشن می‌بینم و امیدوارم در آینده‌ای نه چندان دور رودخانه کشف رود به گذشته زیبای خود بازگردد.

با وجود اینکه اقدامات زیادی در خصوص کشف رود انجام شده است اما همچنان شاهد معضلاتی در این حوزه هستیم که می‌تواند تاثیر زیادی بر سلامت عموم جامعه شهر مشهد و حتی سایر شهرها داشته باشد. این معضلات توجه بیشتر را به این رود پرحاشیه الزام می‌کند.

علی هوشمند مدیر ایمنی، بهداشت محیط زیست و انرژی شرکت شهرک‌های صنعتی خراسان رضوی نیز در گفت‌وگو با ایسنا، می‌گوید: کشف رود یک رودخانه به طول ۳۰۰ کیلومتر بوده است که به دلایل مختلف مانند سدسازی‌ها و خشکسالی‌ها عملا آبی در این رودخانه جاری نیست؛ آنچه در حال حاضر در کشف‌رود جاری است، فاضلاب تصفیه‌شده و تصفیه نشده شهر مشهد است.

وی با بیان اینکه بر اساس آمارهای اعلام شده عددی در حدود ۵۰۰ هزار متر مکعب فاضلاب در شبانه روز در کشف‌رود جاری است، ادامه می‌دهد: از این ۳۰۰ کیلومتر ۸۰ کیلومتر طول رودخانه پیرامون محیط‌های مسکونی و کشاورزی است. یعنی ۷هزار هکتار زمین کشاورزی و نقاط مسکونی شهرستان مشهد و روستا در اطراف کشف‌رود وجود دارد.

مدیر ایمنی، بهداشت محیط زیست و انرژی شرکت شهرک‌های صنعتی خراسان رضوی با بیان اینکه آلودگی و فاضلاب در رودخانه با موضوع آلودگی هوا کاملا متفاوت است، اظهار می‌کند: یک منبع آلودگی هوا در شهر به دورتادور محیط اطراف خود آلودگی را پخش می‌کند ولی در بحث رودخانه اینگونه نیست؛ یعنی اگر منبع آلودگی در بالادست رودخانه باشد تمامی محیط‌های پایین‌دست آسیب خواهند دید ولی اگر در پایین‌دست رود آلوده باشد یک متر بالاتر از آن رودخانه آسیبی از آن آلودگی نخواهد دید. نکته‌ای که وجود دارد این است که موقعیت قرارگیری چرمشهر و تصفیه‌خانه چرم‌شهر دقیقا در کیلومتر ۷۵ آن ۸۰ کیلومتر است.

حجم فاضلابی که در چرمشهر تولید می‌شود حدود دوهزار متر مکعب در شبانه‌روز است

هوشمند اضافه می‌کند: حجم فاضلابی که در چرمشهر تولید می‌شود حدود دوهزار متر مکعب در شبانه‌روز است. عدد ۲ هزار مترمکعب در شبانه روز کجا و عدد ۵۰۰ هزار مترمکعب در شبانه‌روز کجا که آن هم در انتهای حوزه کشف رود تولید می‌شود. این دو موضوع خیلی با یکدیگر متفاوت هستند. اگر اهالی روستای قازقان و سایر روستاها می‌گویند آلودگی و بویی که در اینجا وجود دارد مربوط به چرمشهر است، این حرف درستی نیست. زیرا تصفیه‌خانه چرمشهر ۵ کیلومتر پایین‌تر از آن روستا است؛ آلودگی آن چگونه می‌تواند بالادست رودخانه را آسیب بزند؟ آسیب و مشکلاتی که در آنجا وجود دارد به دلیل تصفیه‌خانه‌ها و بای‌پس تصفیه‌خانه‌های شهری است که در بالادست وجود دارد و به تبع آن بر محیط‌های پایین دست نیز تاثیر گذاشته است.

وی با تاکید بر اینکه تصفیه‌خانه به ذات ایجاد آلایندگی نمی‌کند و آلاینده نیست، تشریح می‌کند: تصفیه‌خانه یک تاسیسات و تجهیزات بین منبع آلودگی و منبع پذیرنده است‌. چرمشهر، کارخانه‌های چرم و دباغ‌ها آلودگی را ایجاد می‌کنند و به تصفیه‌خانه می‌فرستند، تصفیه‌خانه نیز آلودگی را کاهش داده و به محیط پذیرنده می‌دهد.

مدیر ایمنی، بهداشت محیط زیست و انرژی شرکت شهرک‌های صنعتی خراسان رضوی بیان می‌کند: تا قبل از تصفیه‌خانه چرمشهر حدود ۶هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی وجود دارد و ۵۰۰ هکتار بعد از تصفیه‌خانه چرمشهر است. نکته جالب این است که ما اصلا نقطه مسکونی بعد از چرمشهر در حاشیه کشف‌رود نداریم. کشاورزان نیز نه به علت آلودگی که در فاضلاب چرمشهر وجود دارد بلکه به علت شوری بالای فاضلاب خروجی تصفیه‌خانه راه ورود آب به کشف را جدا کرده‌اند تا این آب به محصولاتشان نرسد. یعنی به طول یک کیلومتر تا یک کیلومتر و پانصد متر خروجی آب تصفیه‌خانه چرمشهر وارد کشف رود نمی‌شود.

پیشرفت ۹۵ درصدی تصفیه‌خانه تخصصی چرمشهر

هوشمند با بیان اینکه ما به عنوان حاکمیت باید تصفیه‌خانه بسازیم، می‌گوید: در همین راستا در حال ساخت یک تصفیه‌خانه با پیشرفت فیزیکی ۹۵ درصدی هستیم و تا قبل از دهه فجر بهره‌برداری آزمایشی ما از این تصفیه‌خانه آغاز خواهد شد. ما عملا نمی‌توانیم مشکلاتی که در کشف وجود دارد را به گردن چرمشهر بیندازیم. چرمشهر یکی از پارامترهای کشف‌رود هست و حاکمیت نیز اقدامات در این خصوص را آغاز کرده و پروژه‌ تصفیه‌خانه چرمشهر حدود ۹۵ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است؛ تقریبا می‌توان گفت این تصفیه‌خانه پیشرفته‌ترین تصفیه‌خانه تخصصی چرم در کشور است. امید داریم بعد از افتتاح کاهش چشمگیری در پارامترهای آلودگی داشته باشیم و بتوانیم دوباره از پساب آن در تولید و کارخانه‌جات شهرک استفاده کنیم.

زمانی وضعیت کشف رود مطلوب خواهد شد که همه‌ واقعیت‌ها را بیان کنند

وی با اشاره به اینکه زمانی وضعیت کشف مطلوب خواهد شد که همه واقعیت‌ها را بیان کنند و دیده شود، اظهار می‌کند: واقعیت کشف‌رود آن ۵۰۰ هزار مترمکعب فاضلابی است که در شبانه روز به بستر رود جاری می‌شود. هر دستگاهی نیز در بخشی از آن متولی است و هریک وزنی دارد. ما نیز در انتهای حوزه ۲ هزار مترمکعب از این خروجی را داریم؛ وظیفه داریم و تلاشیم که در این خصوص تصفیه‌خانه را سریعا به بهره‌برداری برسانیم. اگر سایر نهادها و دستگاه‌ها نیز بر حسب وظایف خود اقدامات لازم را انجام دهند کشف رود از این وضعیت خارج خواهد شد.

مدیر ایمنی، بهداشت محیط زیست و انرژی شرکت شهرک‌های صنعتی خراسان رضوی در خصوص همکاری سایر نهادها در زمینه بحران کشف‌رود، یادآور شد: ما عضو کمیته نجات کشف‌رود هستیم و جلسات منظمی در این خصوص در استانداری، محیط زیست، دستگاه‌های قضایی و… داشته‌ایم‌. دستگاه‌ها هر کمکی که ما از آن‌ها خواستیم در اختیارمان قرار داده‌اند نمی‌توان گفت ما دغدغه‌ای داشته‌ایم و از ظرفیت دستگاه‌ها استفاده نکردیم.

صادق زمانی، رئیس اداره پایش و امور ازمایشگاه‌های اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی، در گفت‌وگو با ایسنا اظهار می‌کند: اداره کل حفاظت محیط زیست استان در راستای ایفای وظایف نظارتی-حاکمیتی خود، شناسایی و نظارت مستمر بر وضعیت منابع آلاینده کشف رود را به عنوان یکی از چالش‌های زیست محیطی مهم استان و کلانشهر مشهد را بصورت مستمر در دستور کار خود داشته و دارد.

۴ عامل موثر در آلایندگی کشف رود

وی ادامه می‌دهد: آنچه از بررسی‌های کارشناسی، نتایج مطالعات و پژوهش‌های مختلف بر عوامل موثر بر آلایندگی رودخانه حاصل شده است، گواه بر نقش حدود ۹۰ تا ۹۵ درصدی ۴ عامل شامل عملکرد نامناسب برخی تصفیه خانه های فاضلاب شهری مشهد، عدم تناسب میان فاضلاب جمع آوری شده با ظرفیت موجود تصفیه‌خانه‌های فاضلاب شهری مشهد و تخلیه فاضلاب مازاد از طریق بای پس در رودخانه کشف رود، تخلیه فاضلاب‌های تانکری(سپتاژ) و عملکرد نامناسب تصفیه خانه شهرک صنعتی چرمشهر بر ایجاد آلایندگی رودخانه کشف رود بوده است.

رئیس اداره پایش و امور ازمایشگاه های اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی در خصوص سایر عوامل ایجاد آلایندگی در کشف رود تصریح می‌کند: سایر عوامل از قبیل تخلیه فاضلاب کارگاه‌های کوچک آلاینده از قبیل واحدهای جمع آوری و بازیافت ضایعات، قالیشویی‌ها و…، تخلیه نخاله‌ها و پسماندها در حدود ۵ تا ۱۰ درصد سهم آلایندگی کشف رود را به خود اختصاص داده‌اند .

زمانی اضافه می‌کند: در این راستا به موازات اجرای برنامه‌های نظارتی در خصوص کنترل و پایش عملکرد تصفیه‌خانه‌های فاضلاب شهری مشهد، تصفیه‌خانه‌های شهرک‌های صنعتی از جمله چرمشهر، وضعیت تخلیه فاضلاب‌های تانکری و واحدها و کارگاه‌های کوچک اما دارای آلایندگی، همزمان نتایج حاصل از نظارت‌ها و عوارض و آسیب‌های زیست محیطی شناسایی شده و ضمن طرح در کارگروه‌ها و جلسات مرتبط در حوزه استان و ملی و پیگیری‌های لازم به مراجع محترم قضایی و دستگاه‌های محترم نظارتی از قبیل سازمان محترم بازرسی، دیوان محاسبات، کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی نیز اعلام شده و می‌شود.

پروژه‌های رفع آلایندگی کشف‌رود

وی یادآور می‌شود: آنچه امروز به عنوان پروژه‌های رفع آلایندگی کشف رود به اتمام رسیده و در مدار بهره‌برداری قرار دارد یا در حال اجراء یا در شرف بهره‌برداری هستند، ناشی از اجرای همین دسته از اقدامات بوده است. از این موارد می‌توان به پیشرفت فیزیکی بالغ بر ۹۵ درصد تصفیه‌خانه شهرک صنعتی چرمشهر – پیشرفت حدود ۵۰ درصدی تصفیه خانه سپتاژ و تخصیص اعتبار بالغ بر ۵۳ میلیارد تومان از طریق صندوق ملی محیط زیست برای تکمیل این پروژه – افتتاح تصفیه‌خانه‌های فاضلاب شهری خین عرب و التیمور در سنوات – آغاز عملیات ارتقاء تصفیه‌خانه شهرک صنعتی طوس، عملیات توسعه و به روزرسانی تصفیه‌خانه فاضلاب شهری پرکندآباد اشاره نمود. اجرای بالغ بر ۸۰۰ نوبت برنامه نظارتی معرفی بالغ بر ۱۵۰ متخلف به مراجع محترم قضایی نیز از جمله اقدامات نظارتی بعمل آمده از سوی اداره کل محیط زیست استان بوده است.

رئیس اداره پایش و امور ازمایشگاه های اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی ضمن قدردانی از پیگیری‌ها و حمایت مجموعه استانداری، فرماندار مشهد، مراجع قضایی و دستگاه‌های نظارتی استان، بیان می‌کند: یقیناً اگر مطالبه به حق و حمایت و پیگیری موثر این حوزه‌ها نبود، اتفاقاتی که در دهه‌ها موجبات آلایندگی کشف رود شده بود در مسیر اصلاح قرار نمی‌گرفت. اکنون به یمن فعالیت مستمر حوزه‌های نظارتی – اجرایی از جمله قرارگاه تحول محیط زیست استان، وظایف و کلیه تکالیف دستگاه‌ها در موضوع کشف رود مشخص و پیشرفت کارها و عقب ماندگی‌ها و نیز متولیان هر اقدام مشخص بوده و پیگیری و نظارت مستمر جهت تحقق موارد در جریان است.

زمانی در پاسخ به اینکه مهم‌ترین دلیلی که باعث شده است علیرغم بسیاری از برنامه‌هایی که برای کشف رود پیش‌بینی و بیان شده اما همچنان معضلات زیست محیطی آن وجود داشته باشد، چیست؟ می‌گوید: به فراخور چالش‌ها و مشکلات مختلفی که در حوزه کشف رود وجود داشت متولیان و دستگاه‌های مختلفی جهت رفع چالش‌های هر حوزه تکالیف و مسئولیت بر عهده داشته و دارند. یکی از مواردی که در جلسات و کارگروه‌ها از سوی متولیان حوزه‌های مختلف به عنوان تاخیر یا عقب‌ماندگی پیشرفت پروژه های مهم کشف رود طرح شده است، اشاره به تنگناهای اعتباری جهت اجراء و تکمیل پروژه‌های مرتبط از جمله تصفیه‌خانه‌های فاضلاب شهری، شهرکهای صنعتی و سپتاژ بوده است. در برخی از موارد نیز (مانند تصفیه خانه سپتاژ) هر چند احداث تصفیه خانه سپتاژ توسط شهرداری مشهد در دستور کار قرار گرفته و حدود ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است لکن از برنامه مقرر حدود دو سال عقب‌تر بوده و این امر سبب تشدید آلودگی‌ها می‌شود. از آنجا که ساخت این تصفیه خانه که به طور مستقیم بر سلامت کل زائرین و مجاورین حرم مقدس رضوی تاثیرگزار است ، متاسفانه شواهد امر بیانگر این موضوع است که پیشرفت پروژه با کاهش‌ محسوس سرعت اجرا مواجه شده است و به کندی عملیاتی می‌گردد.

وی در خصوص نقش نهادهای مرتبط با مساله کشف رود و میزان همکاری و اقدامات آنان تاکنون تشریح می‌کند: با انسجام صورت گرفته از سوی استانداری خراسان رضوی و در قالب تشکیل قرارگاه تحول محیط زیست و پیگیری مباحث مرتبط با کشف رود در این قرارگاه در حال حاضر هم افزایی مطلوبی برقرار شده است.

ادامه روند فعلی در کشف‌رود، غیرقابل قبول است

رئیس اداره پایش و امور ازمایشگاه های اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی در رابطه با اینکه تداوم وضعیت کشف رود چه تبعاتی به لحاظ زیست محیطی خواهد داشت، می‌گوید: آنچه مشخص است آلودگی محیط زیست بصورت مستقیم و غیر مستقیم سلامت همه زیست‌مندان اعم از انسان و پرندگان و… را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد. ادامه روند فعلی، غیرقابل قبول بوده و بهداشت و سلامت مردم را نیز متاثر می‌نماید.

زمانی در پاسخ به اینکه سازمان محیط زیست چه برنامه‌هایی را در این خصوص دارد؟ بیان‌ می‌کند: اداره کل حفاظت محیط زیست استان در راستای ایفاء وظایف نظارتی – حاکمیتی خود شناسایی و نظارت مستمر بر وضعیت منابع آلاینده کشف رود را به عنوان یکی از چالش های زیست محیطی مهم استان و کلانشهر مشهد را بصورت مستمر در دستور کار خود داشته و این مسیر را مستمراً ادامه خواهد داد. به موازات آن نتایج حاصل از نظارت‌ها و عوارض و آسیب‌های زیست محیطی شناسایی شده را نیز ضمن طرح در کارگروه ها و جلسات مرتبط در حوزه استان و ملی و پیگیریهای لازم با محوریت استانداری خراسان رضوی، به مراجع محترم قضایی و دستگاه‌های محترم نظارتی نیز اعلام خواهیم نمود. نظارت‌ها و پیگیری‌های ما تا رفع کامل مشکلات زیست محیطی کشف رود متوقف نخواهد شد.

وی در پایان‌ نیز به‌برخی دیگر از اقدامات سازمان محیط زیست می‌پردازد و تشریح می‌کند: در کلانشهر مشهد اکنون به جز یک بیمارستان که سیستم تصفیه خانه فاضلاب آن دارای پیشرفت ۸۵ درصدی است سایر بیمارستان‌ها با بهره‌گیری از سیستم‌های تصفیه و پیش تصفیه فاضلاب و اتصال به شبکه فاضلاب در حال مدیریت فاضلاب‌های خود هستند.‌ از بزرگترین مشکلات و معضلات زیست محیطی رودخانه حفاظت شده کشف رود عدم تناسب ظرفیت تصفیه خانه‌ها با حجم و دبی فاضلاب ورودی به تصفیه خانه‌ها است. برای حل این مشکل که مهمترین معضل زیست محیطی کشف رود است شرکت آب و فاضلاب می‌بایست اقدام به ساخت و توسعه تصفیه خانه‌های جدید نماید و تا زمانی که به اندازه کافی تصفیه‌خانه‌های با کیفیت نداشته باشیم، مشکل برطرف نمی‌شود.

رئیس اداره پایش و امور ازمایشگاه های اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی ادامه‌ می‌دهد: ضمن اینکه تصفیه خانه شهرک صنعتی چرمشهر که آلایندگی بسیار بالایی دارد نیز باید هرچه سریعتر توسط شرکت شهرک‌های صنعتی استان ساخته و در مدار بهره‌برداری قرار گیرد. مدول دوم تصفیه خانه شهرک صنعتی توس نیز می‌بایست در اسرع وقت توسط شرکت شهرک‌های صنعتی استان تکمیل شود.با پیگیری‌های فراوان تمامی دستگاههای نظارتی از جمله اداره کل حفاظت محیط زیست علی رغم محدودیت‌های مالی ارگان‌های متولی اجرایی اقدامات بسیار مثبتی نیز تاکنون صورت گرفته و چندین پروژه بزرگ توسط ارگان‌های ذیربط در حال ساخت است که با افتتاح آن‌ها بخشی از مشکلات کشف رود مرتفع می‌شود.

زمانی یادآور می‌شود: از مهمترین آن‌ها پیشرفت ۹۵ درصدی پروژه عظیم احداث تصفیه خانه فاضلاب غرب مشهد ( ارتقاء تصفیه خانه فاضلاب پرکندآباد ۲) بوده که توسط شرکت آب و فاضلاب مشهد در حال ساخت است. همچنین تصفیه خانه طبرسی شمالی با ظرفیت ۶۸۰۰۰ متر مکعب در شبانه روز با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی توسط شرکت آب و فاضلاب مشهد در حال اجراست و در حال حاضر ۲۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد. تصفیه خانه شهرک صنعتی چرمشهر نیز توسط شرکت شهرک‌های صنعتی استان در حال ساخت بوده و در حال حاضر دارای ۹۵ درصد پیشرفت فیزیکی است. امید است با افتتاح این تصفیه خانه در آینده نزدیک یکی از بزرگترین معضلات زیست محیطی کشف رود مرتفع شود.

آسیب و مشکلات حاشیه کشف‌رود به دلیل تصفیه‌خانه‌ها و بای‌پس تصفیه‌خانه‌های شهری است که در بالادست وجود دارد و به تبع آن بر محیط‌های پایین دست نیز تاثیر گذاشته است.