لنینیسم مارکسیسم نیست
خدامراد فولادی

( لنین زدایی از تئوری های مارکسیستی)

به گفته ی شاعر ِ ایرانی، یار ِ دارا بودن و دل به سکندر داشتن یک تناقض است. دارا و سکندر دو شخصییت ِ ناهمساز و ناهمگون ِ هوییتی- ماهییتی بودند که نمی شد کسی هم دوست ِ این باشد و هم رفیق ِ آن. این، حکایت ِ لنینیست های ایرانی است که خود را مارکسیست- لنینیست می نامند. ریشه ی این تناقض ِ این نه آنی ِ مطلقن ناهمساز به لحاظ ِ تفکر و ایدئولوژی، به شخص ِ لنین بر می گردد که در عین ِ حال که به راه ِغیر ِسرمایه داری و تبعات ِ آن اعتقاد داشت و با چنین اعتقاد و راه و روش ِ راهبردی یی عملن بر دیالکتیک ِماتریالیستی و تکامل ِ قانون مند ونظام مند ِجامعه ی انسانی یعنی برتمام ِآموزه های مارکسیستی در خصوص ِوحدت ِ همبسته ی جامعه و تاریخ ِانسانی  و در نتیجه بر ماتریالیسم ِ تاریخی خط ِ بطلان می کشید، بازهم خود را مارکسیست می نامید. یا باز، در حالی که فرقه ساز و فرقه سالار و مخفی کار بود، دار و دسته ی بی ارتباط ِ ارگانیک با طبقه ی کارگر ِ جهانی ِخود را پرولتاریا، یعنی بخشی از طبقه ی تشخص مند ِ تاریخی- دورانی یی می دانست که هویت وموجودیت ِ تاریخی دورانی اش مستقیمن و بی واسطه با موجودییت ِ نظام ِ سرمایه داری گره خورده است. حال آن که در روسیه ی آن زمان و حتا می توان گفت همین امروز هم طبقه ی کارگر ِ پیشرفته ی آگاه و شناخت مند ِ« برای خود و برای جامعه ی جهانی» و درعین ِ حال متشکل و حاضر و آماده برای ایجاد ِ یک میهن ِ واحد ِ جهانی ِ فاقد ِ مرزهای جغرافیایی ِمحصورشده دردیوارهای آهنین و در اسارت ِسرمایه داری ِانحصاری ِرانتی- دولتی ِ فرقه سالاران، وجود نداشته و ندارد. همچنان که به اعتراف ِ لنین و شواهد ِامروز، روسیه چه آن زمان و چه هم اکنون در حدی از  پیشرفت ِ تکنولوژی و صنعت و مناسبات ِ تاریخی ِ رو به تکامل ِ اجتماعی نبوده و نیست که بالضروره آن را پیشگام ِ انقلاب ِ پرولتاریایی ِ راهگشا به نظام ِ سوسیالیسم ودوران ِ کمونیسم نماید.درچنان شرایط ِعقب مانده از دورانی بود که لنین ِسیاسی کار ِمترصد فرصت برای کسب ِ قدرت ِ سیاسی بر دیگر رقیبان ِ سیاسی – تشکیلاتی سوسیال دموکرات اش خود را مارکسیست نامید تا بتواند وجهه ی مارکسیسم را نردبان ِ عروج ِ خود و دار و دسته ی بلشویک اش به قدرت نماید. چرا که: لنین هم سرمایه دار نبود و هم در تلاش ِ کسب ِ قدرت ِ سیاسی، در عین ِ حال که کارگر و دهقان هم نبود،نه خودش ونه هیچ یک از پیروان اش. از این رو،درآن روزگارکه مارکسیسم درمیان ِ روشنفکران « مد شده بود»- دقیقن همانند ِ ایرانی های سده ی بیستم و همین الان-، برای تحقق ِهدف اش یک راه بیش تر نداشت: خود را مارکسیست یعنی مدافع ِ کارگران و روستاییان تبلیغ کند. در حالی که به گواهی ِ تمام آثار ِمکتوب ِ راهنمای عمل اش نه آن دانش ِ تئوریک – فلسفی ِمارکسیستی راداشت و نه اگرهم جزئن داشت به دلیل ِفرقه گرایی ِاقتدارجویانه اش به این آموزه های راهنما توجه واعتنا می کرد. در واقع، لنین مصمم بود به هر طریقی بر رقیبان ِ در کمین ِقدرت اش پیشدستی کرده و گوی سبقت در تصاحب ِقدرت رابه نام ِپرولتاریا و به کام ِبلشویسم ِ خود برباید. با چنین هدف و راهبرد ِ پر از تناقض و اشکالی بود که به ویژه از1902 درست چند سال پس از مرگ ِ انگلس،نظرها و ایده هایی را مطرح کرد که تمامن نه فقط متناقض بلکه در تقابل با تئوری های مارکس-انگلس بود. به طوری که می توان نظرات ِ اورا ادعا نامه های یک ایده آلیست ِ اراده گرا علیه فلسفه ی مارکسیستی به شمار آورد ،که من به طور ِ نمونه وارهم ازاو وهم از مارکس و انگلس به آنها استناد می کنم. پیش تر نوشتم که لنین برای آن که خود را مارکسیست جا بزند وازاین راه برای خود و دار و دسته اش کسب ِ وجهه نماید، باید ابتدا تعلق ِ خود به مارکسیسم را نشان دهد. در نوشته های اولیه اش  این سیاست ِ« یار ِ دارا بودن و دل به سکندر داشتن » رامی بینیم. مثلن در« سه منبع و سه جزء ِ مارکسیسم » ، نوشته شده در سال های نخست ِ سده ی بیستم، انتشار یافته به سال 1913. بخوانید:« مارکس و انگلس با قاطع ترین طرزی از ماتریالیسم ِ فلسفی دفاع کردند و بارها بر این نکته تاکیدنمودند که هر گونه انحرافی ازاصول ِماتریالیسم اشتباه ِغیر ِقابل بخشش است. در میان ِآثار ِفلسفی ِ مارکس مهمتر ازهمه دیالکتیک یعنی آموزش ِمربوط به تکامل و آموزش ِ مربوط به نسبییت ِ دانش ِ بشر است که تکامل ِ ماده را به ما منعکس می سازد. مارکس درضمن ِآن که ماتریالیسم ِ فلسفی را عمیق تر وکامل تر ساخت آن را به سرانجام ِخود رساند و شناخت از طبیعت را به شناخت از جامعه ی انسانی بسط و توسعه داد. ماتریالیسم ِتاریخی، بزرگ ترین پیروزی ِاندیشه ی علمی گردیدو نشان دادکه چگونه در اثر ِرشد وتکامل ِنیروهای مولده،از یک ساختار ِ حیات ِ اجتماعی ، ساختار ِ دیگری که عالی ترازآن است رشدونمومی کند.مارکس همچنین سیر ِتکاملی ِ نظام ِ سرمایه داری را از اولین نطفه های اقتصاد ِ کالایی و مبادله ی ساده گرفته تا بالاترین شکل های آن یعنی تولید ِبزرگ مورد ِتجزیه وتحلیل قرارداد.» ( پایان ِنقل ِقول از سه منبع و سه جزء مارکسیسم.  مجموعه آثار لنین. ترجمه ی پورهرمزان. جلد اول ص. 72 تا 77).این جمله ی لنین رابه خاطر داشته باشید تا بعد:« مارکس سیر ِ تکاملی ِ نظام ِ سرمایه داری رااز اولین نطفه های اقتصاد ِ کالایی و مبادله ی ساده گرفته تا بالاترین شکل های آن یعنی تولید ِبزرگ رامورد تجزیه و تحلیل قرار داد. ». توجه داشته باشید که بالا ترین شکل تکامل ِ سرمایه داری همان امپریالیسم است که بعدتر لنین آن را هم یک دوران ِ کاملن مجزا از دوران سرمایه داری به شمار آورد، و هم ادعا کرد که مارکس و انگلس زنده نماندند تا این دوران راببینند ودرتئوری های شان تجدید نظر کنند.

قاعدتن، سخنان ِ نقل شده در بالا باید الگوی عملی ِ تمام عمر ِ لنین در فعالییت های سیاسی- تشکیلاتی اش هم باشد.اما،دیدیم وشنیدیم وخواندیم که نه تنها چنین نشد، بلکه او درست یکصد و هشتاد درجه بر عکس ِاین آموزه ها عمل نمود.حتاآنهارا به راحتی ِ یک ایده آلیست ِ اراده گرا انکار کرد. واقعییت ِ به تجربه در آمده دلالت بر این دارد که لنین هرچه قدر هم برای قالب کردن ِخود به عنوان ِیک مارکسیست از روی دست ِ پله خانف رونویسی کرده باشد( این پله خانف بود که برخی آثار ِتا آن زمان منتشر شده ی مارکس و انگلس را به روسی ترجمه نمود. پله خانفی که لنین با اورقابت ِسرسختانه ای دررهبری ِ سوسیال دموکرات های روسیه داشت.)، اما پراتیک سیاسی نشان داد که بر خلاف ِ این رونویسی ها، گرایش ِ به شدت فرقه گرایانه و قدرت طلبانه به تصاحب ِ انحصاری ِ مالکییت بر حاکمییت دارد که حاضر است علیه آن چه نوشته و انتشار داده عمل کند و از هزینه کردن ِاعتبار ِ مارکسیسم در این راه هم ابایی ندارد.

لنین اگر حقیقتن مارکسیست بود و به تئوری های مارکس-انگلس اعتقاد کاربردی-عملی داشت، هرگز نه فرقه ساز می شد ومصلحت ِ فرقه را بر مصلحت ِ پرولتاریای جهانی ترجیح می داد و به دور ِ جامعه و کارگران ِ روسیه دیوار ِ آهنین می کشید و روسیه و شوروی ِ تحت ِ سلطه ی دار و دسته اش را تبدیل به اردوگاه ِ کار ِ اجباری می کرد، ونه ادعا می کرد که قادراست با رجزخوانی علیه نظام ِ سرمایه داری از راه ِ غیر ِ سرمایه داری در یک جامعه ی عمدتن نیمه فئودالی ایجاد ِسوسیالیسم وکمونیسمی نمایدکه نیازمند ِپیشرفته ترین تکنولوژی و صنعت و پیشرو ترین و آموزش دیده ترین پرولتاریا،و بی حد و منع ترین دموکراسی ِ تاریخی ِ برآمده و تکامل یافته از مناسبات ِ پیشرفته ی نظام ِسرمایه داری است. مگر نه اینکه مارکس و انگلس خواهان ِسوسیالیسم و کمونیسمی بودند که نخستین هدف ِ راهبردی عملی ِ آن لغوبی چون وچرا وبی اماواگر ِهرگونه مالکییت ِ خصوصی- فرقه ای هم بر وسائل و ابزار ِ تولید بود وهم برخود ِحاکمییت و دولت، ونه این که برعکس، هم مالکییت بر وسائل و ابزار ِ تولید را به انحصار ِ دولت ِفرقه گرا در بیاورد و هم مالکیت بر حاکمییت را برای رهبر ِ فرقه و دار و دسته اش مادام عمری نماید. لنین در قضاوت اش علیه ِ مخالفان ِ سیاسی ِ خود دو جمله دارد که در مورد ِ خودش هم صدق می کنند: « دیاکتیک ِ تاریخ چنان است که پیروزی ِ مارکسیسم در رشته ی نظری، حتا دشمنان ِ او را هم وادار می کند به لباس ِ مارکسیسم در آیند.»( بر گرفته از،مقدرات ِ تاریخی ِ آموزش ِ کارل مارکس . همان کتاب. ص. 79). و: « سیاست ِ رویزیونیستی عبارت است از تعیین ِ روش ِ خود از واقعه ای تا واقعه ی دیگر، و تطبیق یافتن با حوادث ِ روز و با تغییرات ِ ایجاد شده از واقعه ای تا واقعه ی دیگر، و فراموش کردن ِ خصوصییات ِ نظام ِ سرمایه داری و تکامل ِ تدریجی ِ آن، و فدا کردن ِ منافع پرولتاریا در مقابل منافع ِ آنی و زود گذر ِ خویش.».( همان کتاب. ص. 89).

چراباید به زور ِتحریف و سفسطه با هدف ِترویج و تحمیل ِ فرقه گرایی به جامعه ی فاقد ِ پتانسیل ِ تولیدی مناسباتی برای گذاربه مرحله ی عالیتری از تکامل ِ تاریخ  ، به دیگران قبولاند که لنین به آنچه عملن و علنن به آن ها اعتقاد و پای بندی نداشت ، یعنی به مارکسیسم پای بندی داشت و آن آموزه ها را به طور ِ موفقییت آمیزی در  روسیه و شوروی به مرحله ی عمل در آورد؟

نتیجه گیری از این بحث در چارچوب عنوان ِ مقاله: لنین تا زمانی که قدرت ِ سیاسی را تصاحب نکرده بود ، خود را مارکسیست می نامید و به همین دلیل هم بود که در مثال ِ نمونه واری که از او نقل کردم، از زبان ِ مارکس نظام ِ سرمایه داری را ضرورتی تاریخی- تکاملی قلمداد کرد. اما، به محض ِ آن که به آنچه می خواست یعنی به قدرت رسید و دیگر نیازی به تظاهر به مارکسیسم نداشت ماهییت ِ ضد ِ مارکسیستی و ضد ِ تکاملی ِخود را نشان داد. نتیجه گیری ِ این بحث نیز در چارچوب ِ همین ماهییت ِ دو گانه ی پیش و پس از کسب ِ قدرت است، که در بر خورد ِدوگانه ی موافقانه ومخالفانه اش هم به نظام ِ سرمایه داری به مثابه ِ پیش نیاز ِ سوسیالیسم و کمونیسم وهم به نقش ِآن درتکامل ِجامعه ی انسانی است . بر خورد ِدوگانه ای که در موضع گیری های تناقض آمیزاش بالاخص از1917 به بعد با مطرح نمودن ِ «راه ِ غیر ِ سرمایه داری»  رویکرد ِ خشن وسرکوبگرانه ای به خود می گیرد. لنین دراین باره نوشت :« فکر ِ ما دائمن به این سمت منحرف می شود که باید از راه ِ سرمایه داری به سوسیالیسم و کمونیسم انتقال یابیم. در حالی که فراموش می کنیم ما یعنی پیشاهنگ و آتریاد ِ پیشاهنگ ِ پرولتاریا{ که دار و دسته ی بلشویک ِ تحت ِ فرمان ِ خودش باشد!} می توانیم وقادرهستیم انتقال به سوسیالیسم و کمونیسم را بدون ِ از سرگذراندن ِ نظام ِ سرمایه داری و از طریق مناسبات ِ ماقبل ِ سرمایه داری{ تولید و مناسبات ِ دهقانی}، سوسیالیسم و کمونیسم را در روسیه ی عمدتن دهقانی بر قرار نماییم. با چنین رویکردی، ما باید به احیای صنایع ِ دستی به پردازیم.{ عجب سوسیالیسم و کمونیسم ِ نوپدیدی در تاریخ خواهد شد، که شد ! ادامه ی نقل قول:} با چنین رویکردی تمام ِ کارکنان حزب ودولت ِ ما باید تمام ِمساعی و توجه خود را به کار گیرند تا درمحل های فعالییت ِ شان به منظور ِ پیش رفت ِ ساختمان ِ اقتصادی{ از نقطه ی صفر ِ تاریخ!} به ارتقای ِ فوری ِ اقتصاد و مناسبات ِ دهقانی ولو با ابزار و وسائل ِ کوچک و ناچیز روی بیاورند. هر مسئولی ازاین فرمان سرپیچی نماید با یک تنبیه و تصفیه ی تروریستی،یعنی محاکمه و تیرباران ِبی چون و چرا در محل مواجه خواهد شد. زیرا که دولت ِ بلشویکی ِ ما نمی تواند بدون ِ ترور ِ مخالفان ِ سیاست های اقتصادی ِخود، کاری از پیش ببرد.»( نقل از: راجع به مالیات ِ جنسی ، آزادی ِ بازرگانی، و امتیازها ، مجموعه آثار ِ لنین، ترجمه ی پورهرمزان ِ جلد ِ سوم.ص. 2043- 2050 .توضیحات ِدرون ِ کروشه از من است.).

راه ِ غیر ِ سرمایه داری ِ تحمیلی ِ لنین به روسیه و در واقع به تاریخ ،به بشرییت نشان داد و ثابت کرد که: سوسیالیسم و کمونیسمی که بر زیرساخت های مستحکم ِ صنعت وتکنولوژی ِ بسیار پیشرفته و حاضر و آماده ی نظام ِ سرمایه داری و مناسبات ِ تاریخی ِ آن ساخته نشود، سوسیالیسم و کمونیسمی خیالبافانه ، حقیرانه و فقیرانه است که محصول ِنا گزیراش اردوگاه های کار ِ اجباری خواهد بود. این آن آموزه ای است که کم ترین نسبت و قرابتی با تئوری های پیشرفت خواهانه و تکامل گرایانه ی مارکس و انگلس ندارد.