سپهر خرمی

خبرنگار گروه فرهنگ/ هم میهن

سرگذشت ویدئو در انتظار اینترنت؟

کارشناسان معتقدند نمی‌توان جلوی گسترش استارلینک را گرفت

در روزهای اخیر کاهش پهنای باند اینترنت باعث شده سرعت و کیفیت دسترسی کاربران به محتوای مد‌نظرشان به شکل قابل‌ملاحظه‌ای کمتر شود. موضوعی که این روزها حتی باعث اعتراض نمایندگان مجلس شده این است که فیلترینگ گسترده شبکه‌های اجتماعی باعث افزایش نرخ بیکاری در جامعه شده است. در کنار این اخبار، مطرح شدن «فعالیت 800 دستگاه استارلینک در ایران» این خبر را می‌دهد که در آینده‌ای نزدیک کاربران شبکه‌های اجتماعی بدون نیاز به فیلترشکن بتوانند از اینترنت استفاده کنند. اما آیا چنین اخباری، ما را از مطالبه اصلی که همان رفع فیلترنیگ فضای مجازی است دور نمی‌کند؟

ایران جلوتر از امریکا؟

فعال بودن 800 دستگاه استارلینک در ایران می‌تواند خبر جالب توجهی باشد. رئیس اتحادیه دستگاه‌های مخابراتی با نقل‌قول از یک مقام مسئول از فعال بودن ۸۰۰ دستگاه اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در ایران خبر داد. این درحالی است که ایلان ماسک به‌تازگی فعالیت ۱۰۰ دستگاه استارلینک در ایران را تایید کرده بود. مهدی محبی، رئیس اتحادیه دستگاه‌های مخابراتی و لوازم جانبی تهران، فروش تجهیزات اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در تهران را تایید کرد و گفت: «خرید و فروش این کالا غیرقانونی است.» محبی، همچنین عقیده دارد با توجه به اینکه ورود این دستگاه‌ها زیر نظر دولت نیست و به شکل قاچاق وارد کشور می‌شود طبعا در ماه‌های آتی رشد قابل‌ملاحظه‌ای از لحاظ تعداد خواهد داشت. محبی، اواسط مرداد سال گذشته هشدار داده بود اگر دولت تجهیزات استارلینک را وارد نکند، این دستگاه‌ها به‌صورت قاچاق وارد ایران می‌شوند؛ حال این پیش‌بینی او تحقق یافته است. تاکنون بیش از ۳۵۰۰ ماهواره استارلینک به فضا پرتاب شده است و اکنون حتی خبرهایی از امکان اتصال مستقیم تلفن‌های همراه تا دو سال آینده به اینترنت استارلینک منتشر شده است که به نظر می‌رسد در آینده‌ای نزدیک سیطره اینترنت ماهواره‌ای را بر دنیا تجربه خواهیم کرد. این درحالی است که تعداد کل ماهواره‌هایی که به‌طور همزمان به ایالات متحده و مناطق مختلف آن خدمات ارائه می‌دهند بر اساس گزارش‌های ثبت‌شده بین ۸۰ تا ۱۰۰ ماهواره است. همچنین حداکثر سرعت بارگیری در این خدمت ۱۸.۳ مگابیت در ثانیه و بیشترین سرعت بارگذاری ۷.۲ مگابیت در ثانیه در هر پرتو برآورد شده است. اسپیس‌ایکس تاکنون بیش از ۳۵۰۰ ماهواره را به فضا فرستاده و مدت‌هاست ارائه خدمات اینترنت ماهواره‌ای را در بسیاری از مناطق جهان آغاز کرده است. آیا فعالیت این تعداد دستگاه‌ استارلینک در ایران منطقی است؟ مسعود زمانی، پژوهشگر آینده فناوری در گفت‌وگو با هم‌میهن می‌گوید: «در ابتدا باید به صحبت‌های ایلان ماسک در زمینه تعداد دستگاه‌های استارلینک استناد کنیم که گفته بود یک‌صد دستگاه در ایران فعال شده است. به‌عقیده من در طول این زمان اندک قابل باور نیست که 800 دستگاه استارلینک وارد کشور شده باشد چون، هم به‌راحتی قابل شناسایی است و هم باتوجه به قیمتی که دارد بعید به‌نظر می‌رسد».

دور شدن از مطالبه اصلی

بر اساس اخبار رسمی که طی سه‌ماه اخیر منتشر شده، بعد از فیلترینگ گسترده شبکه‌های اجتماعی و همچنین کاهش پهنای باند اینترنت بیش از 400 هزار نفر در ایران شغل خود را که مبتنی بر فعالیت‌های اینستاگرامی بوده از دست داده‌اند و مجبور به دست‌فروشی در خیابان شده‌ند. این اتفاق در روزهای اخیر شدت گرفته و بسیاری از فیلترشکن‌ها از کار افتاده‌اند و تعداد کاربرهای فعال با کاهش چشمگیری رو‌به‌رو شده‌اند. حال وجود دستگاه‌های استارلینک آیا می‌تواند نشانه پایان فیلترینگ در ایران باشد؟ یا مسیر مطالبه مردم را از «رفع فیلترینگ» به‌طور کامل دور خواهد کرد؟ پژوهشگر آینده فناوری در این‌باره به ما می‌گوید: «به این موضوع باید اینطور نگاه کرد که به‌طور مثال ماهواره همچنان یک امر غیرمجاز است اما دیگر کمتر خانه‌ای می‌بینید که ماهواره نداشته باشد. در دهه 60 نیز ویدیو و کاست‌های ضبط‌صوت ممنوع بود اما وقتی استفاده از ویدیو و کاست فراگیر شد دیگر نتوانستند به شکل یک جرم با آن برخورد کنند. در واقع مردم تصمیم می‌گیرند ابزارهایی را داشته باشند که به‌جای درگیری با فیلترشکن، دسترسی آزادانه‌تری به اینترنت و اطلاعات آزاد داشته باشند. افرادی که کسب‌و‌کارشان تعطیل شده در نهایت به این فکر می‌رسند که باید از دستگاه‌هایی استفاده کنند تا از بیکاری نجات یابند. در نهایت، بازنده بزرگ، سیستم است. در بهترین حالت ممکن مسئولان می‌خواهند مدل کشور چین را درست کنند که همه‌چیز را بسته و یک‌سری شرکت تاسیس کرده که مردم فقط با آنها می‌توانند در ارتباط باشند. این بازی، بازی بی‌نهایتی است که انتها ندارد چرا‌که همیشه مردم راهکارهایی را برای دور زدن فیلترینگ پیدا می‌کنند که به سود سیستم هم نیست. یک تحلیل ساده نشان می‌دهد که همیشه با یک سکته یعنی کاهش استفاده از شبکه‌های اجتماعی رو‌به‌رو هستیم، ولی بعد از مدتی مردم راه استفاده از آن را پیدا می‌کنند و پیش می‌روند. استارلینک در هر صورت برای اکثر مردم در دسترس خواهد بود و مردم از این تکنولوژی به‌زودی استفاده خواهند کرد. تحلیل من این است که تلفن‌های همراه به‌زودی می‌توانند با استفاده از استارلینک به‌راحتی به اینترنت وصل شوند. همچنین همزمان راه‌های مقابله با استفاده از استارلینک نیز شکل می‌گیرد و یک نبرد طاقت‌فرسا بین سیستم و مردم در زمینه استفاده از اینترنت رخ خواهد داد. مشابه اتفاقی که درخصوص ماهواره و استفاده از ویدیو دیده بودیم که در پایان، مردم توانستند راه خود را پیش ببرند.»

می‌توان جلوی فعالیت استارلینک را گرفت؟

عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات دولت ابراهیم رئیسی هم اخیرا گفته بود که اگر کشور‌های دیگر بخواهند خدمات استارلینک به ایران بدهند، باید ضوابط ایران را رعایت کنند و بعید است به این زودی اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در ایران فعال شود. گفتنی است خدمات اینترنت ماهواره‌ای استارلینک اکنون در اغلب نقاط جهان ارائه می‌شود. شرکت اسپیس‌ایکس که تحت مدیریت ایلان ماسک این خدمات را راه‌اندازی کرده، برنامه دارد در گام اول ۱۲ هزار ماهواره استارلینک و در صورت کسب مجوزهای لازم ۴۲ هزار ماهواره را برای خدمات‌رسانی هرچه بهتر به فضا پرتاب کند. سوالی که پیش می‌آید این است که آیا دولت ایران می‌تواند به لحاظ سخت‌افزاری جلوی فعالیت و گسترش استارلینک را بگیرد؟ همانطور که دسترسی به واتس‌اپ و اینستاگرام برای بسیاری از کاربرها محدود شد آیا امکان مقابله با استارلینک نیز وجود دارد؟ پاسخ به این سوال می‌تواند برخی ابهام‌ها نسبت به آینده را از بین ببرد. مسعود زمانی، می‌گوید: «‌نکته مهمی وجود دارد؛ از لحاظ قانونی صحبت وزیر ارتباطات صحیح است چرا که پلتفرم یک سطح از مسئولیت برای تولید محتوا را دارد اما برای فعالیت در هر کشوری، باید مجوز کشور مربوطه را کسب کند. اما در مورد این سوال که آیا می‌توان از لحاظ سخت‌افزاری جلوی فعالیت استارلینک را گرفت، تا جایی که می‌دانم اصلا امکان‌پذیر نیست. چون استارلینک‌ها با استفاده از چندصد ماهواره در فضا کار می‌کنند که هر لحظه در حرکت هستند. اینطور نیست که سیستم هدف‌گیری کند و یک ماهواره را از کار بیاندازد چون اطراف هر ماهواره، ماهواره‌های دیگر وجود دارد که دیگری را حمایت می‌کند.»

فعال شدن «ایران» در سایت استارلینک

اگر تا آبان‌ماه امسال(1401) در سایت اصلی استارلینک، نام کشور ایران را در بخش جست‌و‌جو می‌نوشتید این کشور را پیدا نمی‌کردید اما اخیرا نام ایران نیز به لیست کشورهایی که دستگاه‌های استارلینک در آنها حضور و فعالیت دارند اضافه شده است. در واقع سایت اصلی استارلینک نیز تایید کرده که ایران از جمله کشورهایی است که در حال حاضر از این دستگاه استفاده می‌کند. نکته جالب دیگر این است که بر اساس اطلاعاتی که از طریق سایت استارلینک قابل‌ملاحظه است، فعلا دو منطقه در ایران نشان داده می‌شود که این دستگاه‌ها وجود دارند که باتوجه به نبود مجوز از سوی دولت، می‌تواند مشکلاتی را برای دارندگان این دستگاه‌ها ایجاد کند.