آنهائي که روی هیتلر حساب باز کردند
Nicolas Patin برگردان شروين احمدی

نازیسم به صورت دموکراتیک پیروز شد ؟

در بستر فضای سیاسی‌ای مسموم در آلمان، به قدرت رسیدن مردی که می‌رفت پیشوای رایش سوم شود، با تصمیم رئیس جمهور هیندنبورگ و رضایت کامل نخبگان اقتصادی محقق شد.

نویسنده Nicolas Patin برگردان شروين احمدی

یک استدلال همواره برای بی‌اعتبار کردن قدرت تشخیص سیاسی مردم تکرار می‌شود: فراموش نکنیم که نازی‌ها به صورت دموکراتیک به قدرت رسیدند! فرانسوا بایرو، نخست‌وزیر «میانه‌رو» کنونی فرانسه با ابراز نگرانی از ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید گفت: «یادآوری می‌کنم که هیتلر با بیش از ۹۰ درصد آرا انتخاب شد…» (RTL، ۵ فوریه ۲۰۱۷). نویسنده ژان کلود کریر نیز به نوبه خود، درباره همه‌پرسی شهروندان که توسط «جلیقه زردها» پیشنهاد شده بود، چنین ابراز نگرانی کرد «به محض اینکه صحبت از یک همه‌پرسی مردمی می‌شود، یاد موسولینی می‌افتیم، همیشه این‌طور شروع می‌شود با موسولینی و هیتلر»، (فرانس اینتر، ۲۰ دسامبر ۲۰۱۸). این اظهارات کلی، افسانه‌های تکراری درباره پیروزی آدولف هیتلر را تقویت می‌کند: او با رای کارگران و بیکارانِ قربانی بحران، و با حمایت چپ‌گراها، به طور قانونی به قدرت رسید. اما داستان واقعی بسیار متفاوت از این است.

شکی نیست که حزب نازی در انتخابات قانونگذاری ۳۱ ژوئیه ۱۹۳۲ با ۱۳.۷۴ میلیون رأی و ۳۷.۳ درصد از آرا و حصول ۲۳۰ کرسی از ۶۰۸ کرسی پارلمان، با اختلاف چشمگیری پیروز شد. اما این موفقیت به خودی خود کافی نبود. در ۱۳ اوت، پاول فون هیندنبورگ، رئیس جمهور، از واگذاری مقام صدارت به هیتلر خودداری کرد زیرا روش خشونت‌آمیز و عامیانه‌اش را نمی‌پسندید، بدون اینکه لزوماً ایده‌های او را محکوم کند. «اعیان» در قدرت بیش از هر چیز از این می‌ترسیدند که کنار گذاشته شوند. هیندنبورگ چند ماه بعد به دو دلیل نظر خود را تغییر داد. تهدید جدی کودتا که در نیروهای ضربت (Sturmabteilung, SA)، شبه‌نظامیان سیاسی نازی، تجسم یافته بود؛ و دوم آنکه بخش بزرگی از بلند‌پایگان کم‌کم نازی‌ها را پذیرفتنی می‌دانستند.

نیروهای ضربت(SA) به رهبری ارنست روهم با ۴۲۰ هزار عضو تا پایان سال ۱۹۳۲، سایه کودتای را بر سر حکومت می‌افکند و در همان‌حال به هیتلر اجازه می‌داد دشمنان خود را آزار و اذیت و مرعوب کند. تعداد کشته‌ها و مجروحان جدی، از میان کمونیست‌ها و سوسیالیست‌ها، به صدها نفر رسید و تصویر یک جنگ داخلی را بوجود آورد. محافل تجاری، کم کم با لطف برنامه ناسیونال سوسیالیست‌ها، به ویژه وعده نابودی «مارکسیست‌ها» را پذیرا می‌شدند. با این حال، پس از موفقیت آن در ماه ژوئیه، به نظر می‌رسید حزب نازی در حال از دست دادن جایگاه خود است. در انتخابات قانونگذاری ۶ نوامبر ۱۹۳۲، دو میلیون رأی از دست داد و در مجموع تنها ۳۳.۱٪ آرا را به دست آورد. در ۱۹ نوامبر ۱۹۳۲، «طوماری سازمان یافته از سوی صاحبان صنایع» از هیندنبورگ خواست تا هیتلر را به عنوان صدراعظم منصوب کند. این طومار امضای بزرگترین رهبران تجاری آن زمان بر خود داشت: فریتز تیسن، غول فولاد، اروین مرک و کورت فون آیشبورن، بانکداران، و یالمار شاخت، رئیس سابق رایش بانک. نازی‌ها همچنین از حمایت آلفرد هوگنبرگ، ارباب مطبوعات، که امپراتوری رسانه‌ای خود را در خدمت آنها قرار داده بود، بهره‌مند شدند. در شرایطی که ترس عمیقی از گسترش کمونیسم وجود داشت، هیندنبورگ، که در میانه یک رسوایی فساد دست و پا می‌زد، سرانجام در ۳۰ ژانویه ۱۹۳۳ قدرت را به هیتلر واگذار کرد.

نظر جا افتاده دیگری برآنست که پیروزی انتخاباتی نازی‌ها نتیجه مستقیم بحران اقتصادی ۱۹۲۹ بود که گویا کارگران و بیکاران را به آغوش این حزب کشاند. این نگاه ساده‌انگارانه در کتاب‌های درسی مدارس با ارائه منحنی‌های همزمان بیکاری و رأی نازی‌ها تعلیم داده می‌شود. با این حال، از دهه ۱۹۹۰، تحقیقات فراوان بسیار دقیقی، بر اساس مجموعه وسیعی از داده‌ها ، چشم‌انداز انتخاباتی کاملاً متفاوتی را ترسیم کرده است.

بدیهی است که حزب نازی با جلب نظر ۴۰٪ از جامعه، به همه طبقات اجتماعی نفوذ کرده بود. هم کارگران و هم بیکاران به هیتلر رأی دادند. اما در جامعه‌شناسی، همه چیز به میزان تناسب بستگی دارد. در این مورد، نتیجه واضح است: در رأی به نازی‌ها، سهم کارگران کمتر از بقیه اقشار است، همانطور که سهم بیکار شدگان بخش صنعت. از سوی دیگر، طبقه متوسط رو به پایین پروتستان، یعنی ساکنان شهرهای متوسط روستایی آلمان، سهمی بیش از معمول دارد. در حالی که نسل قبلی این طبقه متوسط موفق شده بود وضعیت خود را تثبیت کند، با ظهور فرهنگ مدرنی که از قوانین و سنت‌های کشور تخطی می‌کرد، جایگاهش تضعیف شده بود و خود را در معرض تهدید زوال اجتماعی و فتح کشور توسط «سرخ‌ها» – کاملا بی‌پایه و خیالی – می‌دید. این «وحشت طبقه متوسط» بود که به گسترش صفوف نازی‌ها دامن زد.

آلمانی‌های بیکار به چه کسی رأی دادند؟

شکست مفتضحانه راست

در نهایت، هیتلر از رأی‌دهندگان چپ‌گرائی که ناگهان به نازیسم روی ‌آوردند، سودی نبرد. از سال ۱۹۱۹ تا ۱۹۳۳، رای احزاب سوسیالیست و کمونیست، و همچنین حزب کاتولیک، به‌طور کلی ثابت ماند. در عوض، اردوگاه «ملی»گراها که توسط راست لیبرال و محافظه‌کار تشکیل شده بود، بین سال‌های ۱۹۲۸ تا ۱۹۳۲ به معنای واقعی کلمه به نفع ناسیونال سوسیالیسم(نازی‌ها) فروپاشید. بدین ترتیب حزب مردم آلمان از ۴۵ عضو پارلمان به ۷ نفر کاهش یافت، در حالی که حزب ملی مردم آلمان (محافظه‌کار راست افراطی) نیمی از کرسی‌های خود را از دست داد (از ۷۳ به ۳۷). این کاهش به‌طور قابل‌توجهی منجر به صعود انتخاباتی نازیسم شد که این راست‌گراها از مدتها پیش با تکرار شعارهای آن راهش را هموار کرده بودند.

به ما گفته می‌شود که مردم عادی بد فکر می‌کنند و بد رأی می‌دهند؟ اما مهم‌تر از همه آنست که مراقب بورژوازی باشیم که دچار هراس می‌شود ، و همینطور نخبگانی که از این ترس به بهترین وجهی سوءاستفاده می‌کنند.

panem et circenses

عبارت لاتین panem et circenses («نان و سیرک») به تحقیر اجتماعی، جلوه‌ای معرفت‌نما می‌بخشد. جوونال شاعر، در آغاز قرن اول و دوم، اینگونه آمال مردم روم را که بی‌تفاوتی سیاسی آنها را محکوم می‌کرد، به تمسخر می‌گرفت. امروزه، این اشاره برای ریشخند هر پدیده‌ای استفاده می‌شود که هیجان توده‌ها را آشکار می‌کند،: جدال بر سر شکلات‌های حراجی (Nord-Éclair، ۱۶ ژانویه ۲۰۲۰)، موفقیت‌های عوام‌فریبانه سیلویو برلوسکونی (Le Point، ۱۶ ژوئن ۲۰۲۳)، محبوبیت جهانی فوتبال (L’Opinion، ۲۱ آگوست ۲۰۲۳) و غیره. با این حال، حتی در زمان جمهوری روم (۵۰۹ تا ۲۷ قبل از میلاد)، مردم به هیچ وجه یک توده منفعل و بی‌مغز نبودند. شهروندان به قوانین رأی می‌دادند و قضات را انتخاب می‌کردند. علاوه بر این، بسیاری از فعالیت‌های جمعی، که گاهی خشونت‌آمیز بودند، بر اساس خواسته‌های اقتصادی (به ویژه برای تأمین مواد غذایی شهر) و همچنین سیاسی و نظامی انجام می‌گرفت. در امپراتوری روم ، مردم برای از گرسنگی نمردن بسیج می‌شدند، و همچنین برای فشار به دادگاه‌ها تا در به قدرت رسیدن این یا آن مدعی مداخله کند. نمایش‌ها و بازی‌ها در عین‌حال به مردم فرصت می‌داد تا با شاهزاده تعاملی مستقیم داشته باشند. این یادآور هو کردن‌هایی است که صدای امانوئل مکرون را در ورزشگاه استاد دو فرانس در سپتامبر ۲۰۲۳ خفه کرد.

لوموند دیپلماتیک

اسرائیل. پیمان خشونتی که جامعه را متحد می کند Ezra Nahmad برگردان جوادزاده امینی