https://roshangari.info

.

حافظ:

صبا زان لولى شنگول سرمست
چه دارى آگهى چون است حالش

.

بنده طالع خویشم که درین قحط وفا
عشق آن لولى سرمست خریدار منست

.

از ترانه هاى عامیانه بسیار محبوب نزد کولیها
مال و منالى که در جهان دارید، کم کم صاحب شما مىشود… غم شما از قیودى است که خود بردست و پاى خویش نهاده اید. عشق باید چون نسیمى نشاط انگیز و مفرح بر آدمى بوزد، وقتى که عشق را در میان چهار دیوارى حبس کردید، زشت و خشن مىشود… قلب خود را بگشایید. سقف از سر، و دیوار از پهلوهاى خود بردارید، بگذارید این نسیم جانبخش به آزادى بر دل و جان شما بوزد.

کولى ها در نواحى مختلف ایران به نامهاى کولى، پوشه، پاپتى، جات، چگنى، چنگى، خنیاگر، زنگى، سوزمانى، غربتى، کابلى، گجر، لوطى، لولى، مطرب…نامیده مىشوند. عربها آنها را حرامى، یعنى دزد مىنامند. در کشورهاى اروپایى به نامهاى جیپسى، رُم، روما، زیگان، گیتانو، فلامنکو، چیگانو…نامیده مىشوند. اما بیشتر کولیها خودشان را رُم که به زبانشان معنى آدم و انسان را مىدهد مىنامند.

محققان در مورد هند بعنوان خواستگاه اولیه کولیها متفق القول هستند. مهاجرت دسته هاى بزرگ کولیها به اروپا یکى از طریق آسیاى میانه و فلات ایران، ارمنستان و روسیه بوده و دیگرى از طریق جنوب ایران، خلیج فارس، عربستان، سوریه. وجود کولیها در کتب اروپائیان به سده ۱۲ میلادى مىرسد و کهن ترین نامى که از کولیان رفته در کتابى است که یکى از راهبان آلمانى در سال ۱۱۲۲ میلادى نگاشته است

براساس خداینامه، شاهنامه فردوسى و مجمع التواریخ مهاجرت اولین دسته هاى کولیها به ایران به دوره ساسانیان برمىگردد. شاپور دوم معروف به ذوالاکتاف هنگام بستن سد شوشتر چندهزار لولى یا کولى را از کابل به شوشتر آورد. در فرهنگ انجمن آراى ناصرى نوشته شده: شاپور هنگام بستن شوشتر چندهزار از این طایفه را از کابل احضار کرده به خوزستان و شوشتر آورد: « روز، مردان ایشان عملگى کردندى و شب، زنان ایشان به کار آب و رقاصى… بسر بردندى»

با به قدرت رسیدن نازیها در آلمان کشتار بیرحمانه و بدون وقفه کولیها (که با صدور اعلامیه ۱۴ دسامبر ۱۹۳۷ جنایتکاران قهار نامیده شدند) در اروپا آغاز شد. نام کولیها در لیست مرگ شمار زیادى از اردوگاهها، از جمله موتازن، گوسن، داتمرگن، ناتسویلر و فلوزنبورگ دیده مىشود. پنج هزار کولى از آلمان به گتوى لودز لهستان که کسى از آن جان سالم بدر نبرد منتقل شدند.سى هزار نفر دیگر در لهستان به اردوگاههاى مرگ بلزک، تربلینکا، سوبیبور، و ماجدانک منتقل و نابود شدند. هزاران نفر دیگر از کولیهاى بلژیک، هلند و فرانسه در اردوگاه آشویتس از میان رفتند. در شب ۲۴ دسامبر ۱۹۴۱ در سیمویروپل ۸۰۰ مرد، زن و کودک کولى تیرباران شدند.۳۰۰ هزار کولى در نواحى اوکراین و کریمه توسط نازیها ازبین رفتند. در یوگسلاوى ۲۸ هزار کولى کشته شدند. جوزف تننبام، تاریخ نگار مدعى است که دست کم ۵۰۰ هزار کولى توسط نازیها کشته شدند.

از تمامى عوامل فرهنگى، شاید زبان، استوارترین پیوند کولیان با میراث مشترکشان باشد. این زبان رومى یا رومنى جزو گروه زبانهاى هند و اروپایى است و کولیهاى کشورهاى گوناگون از طریق این زبان مىتوانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. مردم یکى از روستاهاى شهرستان قوچان در خراسان داراى زبانى بوده اند که تنها در میان چند خانواده زنده مانده و نام رومانو را برخود دارد. کولیهاى آذربایجان گویشى دارند که شباهت شگرفى با سانسکریت و زبانهاى کنونى هند و پاکستان دارد. در لهجه کولیان اروپایى کلمات مشترک زیادى با زبانهاى ایرانى چون: بخت، امبرول(امرود)، انگسترى(انگشترى)، خانگرى(کلیسا)، زور، سیکات(جبهه) … وجود دارد. زبان کولیها به مرور تحت تاثیر زبان کشورهاى میزبان به لهجه هاى متنوعى تقسیم شده است. معروفترین این لهجه ها لهجه دانوبى مىباشد که حداقل دوسوم کولیهاى جهان با آن سخن مىگویند.

از میان کولیان شخصیتهاى زیادى برخواستند که معروفیتى فراتر از مرزهاى کشور میزبان یافتند. از جمله: ابو حنیفه که جزو مهاجران خراسان و ماوراالنهر به بغداد بود. و در دوران عباسى به شهرت کامل رسید و امروزه چهار پنچم مسلمانان جهان ازمکتب فقهى او پیروى مىکنند.
ابودلف شاعر و جهانگرد که در سده ۴ هجرى قمرى میزیسته و چندى در خدمت نصربن احمد سامانى بسربرده است. وى در سال ۳۳۱ به چین و هند رفته و در سالهاى ۳۳۱ تا ۳۴۱ در شهرهاى ایران به سیر وسیاحت پرداخته و مدتى در خدمت امیر سیستان بود. ابو دلف خود را وابسته به بنى ساسان مىدانسته که طایفه اى بودند فقیر و زندگى خود را از طریق داستانسرایى، مرثیه خوانى، معرکه گیرى، فالگیرى، گدایى و دزدى مىگذراندند.
تپولنگرو از بزرگان گروه کولى اروپا و از نویسندگان بنام است، او درباره کولیها مىنویسد: خیانت در عشق و محبت، در نظر کولیها بزرگترین خیانتها است. خیانتى است که هرگز نمی توان بخشود. وقتى که زن و مردى با هم ازدواج مىکنند به وسیله خون بهم پیوند مىشوند و این پیوند را فقط مرگ مىتواند گسست.

جانگورینهاردت، هنرمند کولى، از موسیقى دانان بزرگ جهان است که دوک النگتون در آمریکا، درباره او مىگوید: جانگورینهاردت، هنرمند کولى بیش از هرکسى به اشاعه جاز به عنوان موسیقى در سراسر گیتى کمک کرده است. از قرن هیجدهم به بعد، کولیها به موسیقى اسپانیایى روح تازه اى دمیده و به آهنگسازان پر نبوغى چون فالاآل بنیز و گرانا اوس و سگوویا، الهام بخشیده اند.
کاتارینا تایکون از سوئد، از نویسندگان کولى معروف در اروپاست که پژوهشهاى بسیارى در زمینه زندگى کولیان انجام داده است. و خواهر وى روزا تایکون ضمن کارهاى تحقیقى و پژوهشى و نگارش مقالات در زمینه زندگى کولیان، ازمتخصصین حرفه مدرن تراش جواهرات میباشد.
حسن پور حیدریان دوتارنواز معروف و معلم موسیقى در نیشابور. وى همچنین در ساختن دوتار مهارت دارد. و سازهاى ساخته او از بهترین دوتارهاى موجود در خراسان است. وى از بهترین هنرمندان است، در نواختن, خواندن، ساختن ساز و سرودن اشعار کردى، ترکى، فارسى براى برخى آهنگها، تکیه ها، زیورها و زینت هاى مضراب و پنجه او حاوى نکات ظریفى است که تداعى کننده زیباترین و دل انگیزترین مینیاتورهاست.
تیکنو آجامس از بزرگترین فیلسوفان مکتب برگسون و شاعر پرمایه کولى.

کولیان اروپا و آمریکا موسیقى جدیدى را به جهان ارمغان آورده اند. چه آنها زیر تاثیر تحقیر، تعقیب و آزار, شکلى ازموسیقى و رقص ابداع کردند که اکنون جزو میراث موسیقى اروپاست. آهنگهاى غمناک ویلن نوازان رومانى، و ملودیهاى مجارها همگى تا اندازه اى شکوه خود را مدیون احساس ژرف ، وزن و اندوه بى حد و مرز جامعه کولیان هستند. اما کولیان در هیچ جاى دیگر اروپا چز اسپانیا، موسیقى اى که از لحاظ پیچیدگى، تنوع، زیبایى، و قدرت ارتباطى قابل مقایسه با فلامنکو باشد ابداع نکردند. در ترانه فلامنکو، در نواى گیتار فلامنکو، دقیقتر بگوییم در ریتم هاى پرمعنىى رقص فلامنکو، صداى اندوه و مقاومتى از گذشته هاى بسیار دور وجود دارد که پژواک رنج و افتخار مردمى کناره نشین را در قالب این هنر با خود دارد

براى نوشتن این مطلب از کتاب کولى ها نوشته ایرج سیستانى استفاده شده است

سینا