نویسنده EVA THIEBAUD

تلفن راننده تاکسی دوباره شروع به زنگ زدن می کند. ما در بزرگراه چهار بانده بین ابوظبی، شهر محافظه کار و پایتخت ثروتمند امارات متحده عربی ، و دبی لیبرال، مکه گردشگری و مرکز تجارت بین المللی در حرکتیم. تلفن ما به نوبه خود می لرزد. پیامی هشدار می دهد که به تازگی تصادفی در بزرگراه رخ داده است. ما هم مثل راننده جایی تقاضا نام نکرده بودیم که در صورت بروز مشکل از آن مطلع شویم، اما هشدار ارسال شده است. ما در جاده دنبال حادثه می گردیم. تصادف در مسیر روبرو اتفاق افتاده است. این پیام تصویری از کنترل دیجیتالی دائمی ای می باشد که قرار است ضامن آسایش و آرامش در زندگی روزمره در امارات باشد. کشوری که ساکنان آن با ۱۸ گیگابایت به‌طور متوسط برای هر نفر در ماه، بزرگترین مصرف‌کنندگان داده در تلفن همراه در جهان هستند (۱). جیمز شارز، محقق امنیت سایبری در دانشگاه لیدن در هلند، توضیح می دهد: «دیجیتال با زندگی اماراتی ها بسیار ادغام شده است. آنها که شیفته مدرنیته هستند، خود را رهبران فناوری های جدید می دانند و به شهرهای متصل (smart cities) به هم شان افتخار و فناوری دیجیتالی ای را ستایش می کنند که زندگی روزمره را تسهیل می کند. اما روی دیگر سکه این است که همه چیز ردیابی و اطلاعات جمع آوری می شود». شهروندان امارات از این الزام (جاسوسی دائمی) خبردارند، اما برخی آن را در کشوری ضروری می دانند که در معرض تهدیدات ژئوپلیتیک متعددی قرار دارد.

عبدالخالق عبدالله، محقق اماراتی، می گوید: «دیجیتالی شدن منجر به رونق اقتصادی و در عین حال بهبود امنیت می شود. بر چنین بستری، بسیاری از مردم آماده سازش بین این امر(تحت نظارت دائمی بودن) و حق شان برای حفظ حریم خصوصی هستند». محدودیت جمعیت کنترل را تسهیل می کند : ده میلیون شهروند که شامل ۱۰٪ اماراتی، ۳۰٪ عرب و یا ایرانی، ۵۰٪ آسیای جنوب شرقی و ۱۰٪ غربی است. اماراتی ها در کشورشان در اقلیت هستند. آندریاس کریگ، محقق امنیتی در کینگز کالج لندن، می‌گوید:« فناوری نظارت به آنها کمک می‌کند تا تقریبا در همه جا حضور داشته باشند».

مشارکت های بلند مدت

موانعی که نظارت توده ای برای آزادی بیان ایجاد می کند، به راحتی توسط طرفین صحبت ما تائید می شود. یک مهاجر اروپایی که خواست نامش فاش نشود، توضیح می‌دهد: « یا مطمئن هستیم یا فرض می‌کنیم که دائماً تحت نظارت قرار داریم و نباید پیام مغرضانه سیاسی ای از جمله در پیام‌های واتس‌اپ ارسال کنیم». الزام به احتیاط نزد دو محققی نیز وجود داردکه در آنجا زندگی می کنند و ما یک روز عصر در ابوظبی برای بحث در مورد نظارت آنها را ملاقات می کنیم. به عنوان هشدار و یادآوری تحت کنترل قرار داشتن،یک بالگرد بالای سرمان مشغول گشت زنی است در حالی که ما در تراس رستورانی نشسته ایم که غذاهای مدیترانه ای پیشنهاد می کند. یکی از این دو محقق توضیح می دهد: «حمله ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ در ایالات متحده نقطه عطفی در این جا بود. آنچه در پی آن اتفاق افتاد، طرد قاطعانه هر نوع اسلام سیاسی و نظارت شدیدتر بر مساجد بود». امارات با توجه به نیروی کار خارجی خود، سیاست مهاجرت اش را نیز تغییر داد. محقق دوم ادامه می دهد: «تا آن زمان، این کشور پذیرای مهاجران زیادی از کشورهای عربی بود. پس از ۱۱ سپتامبر، بررسی‌ در مورد پیشینه برخی از آنها، به ویژه برای مشاغل در بخش‌های آموزشی و مذهبی تشدید شده است. در حالیکه برعکس، مهاجران آسیای جنوب شرقی که مطیع‌تر به حساب می‌آیند، ویزای خود را بسیار راحت‌تر دریافت می‌کنند».

اما محدود کردن نظارت به اسلام و مهاجرین کافی نبود. باداشتن اکثریت سهام دو اپراتور ملی، دولت از حق خود استفاده می‌کند تا نظارت بر ارتباطات برای سرویس‌های امنیتی اش راحت باشد. شرکت حقوقی Simmons & Simmons (۲) در رابطه با این موضوع توجه می دهد: « Etisalat و Du [شرکت سابق Emirates Integrated Telecommunications Company] ملزم به فیلتر کردن محتوای در حال گردش در شبکه‌های خود بر اساس اولویت‌های دولت هستند». برروی اینترنت، این فیلتر کردن از طریق کاوشگر و نرم‌افزارهایی انجام می‌شود که ترافیک را بررسی می‌کنند: بازرسی عمیق بسته‌های داده امکان دسترسی به فرا داده‌ها را فراهم می‌کند: چه کسی با چه کسی، به چه چیزی و چه زمانی ارتباط و همچنین به محتوائی رمزگذاری نشده دسترسی داشته است.

فناوری های لازم توسط امارات در غرب خریداری می شود، به عنوان مثال از شرکت آمریکایی McAfee (۳). آقای تونی فورتین، از رصدخانه تسلیحات، انجمنی که برای شفافیت بیشتر در زمینه تجهیزات نظامی مبارزه می کند، توضیح می دهد: «همانند سلاح های معمولی، فروش ابزارهای نظارتی عملیات تجاری ساده ای نیست. اینها مشارکت های اطلاعاتی هستند که کشورهای مربوطه را به داشتن همکاری دراز مدت متعهد می کنند». جیمز شارز فکر می کند به دلیل این مشارکت ها و تعداد زیاد کابل های دیجیتالی که از امارات عبور می کنند، این احتمال وجود دارد که تحت عنوان مبارزه با تروریسم « ابوظبی داده ها را بدون بررسی آنها جمع آوری کرده و در اختیار واشنگتن قرار داده است».

پس از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، قیام های مردمی اعراب در سال ۲۰۱۱ بود که میل مقامات را برای نظارت و سرکوب هر چیزی که آنرا دشمن داخلی خود می دانست تقویت شد. در مارس ۲۰۱۱، با استعفای روسای جمهور تونس و مصر، طوماری که خواستار اصلاحات دموکراتیک در امارات متحده عربی بود خطاب به رهبر این کشور، آقای خلیفه بن زاید آل نهیان، ارسال شد. اندکی بعد، یکی از امضاکنندگان، آقای احمد منصور، مهندس و فعال حقوق بشر، و چهار تن از همرزمانش دستگیر و محکوم شدند و در نهایت مورد عفو قرار گرفتند. یکی از این دو محقق به یاد می آورد: «سال ۲۰۱۱ یک نقطه عطف امنیتی وحشیانه بود. ابوظبی برای مبارزه با آنچه که به عنوان خطر سرایت قیام ها در جهان عرب تلقی می کرد، از مترسک افراط گرایی مذهبی استفاده کرد تا کمربند امنیتی را محکم کند و به سرکوب مشروعیت بخشد». اخوان المسلمین، که در مصر بسیار فعال و دارای شبکه های بسیاری در شبه جزیره عربستان است، به ویژه مورد هدف قرار گرفت. پس از آن « اخوان » که در چند کشور عربی محبوبیت داشتند و احتمالاً در صورت انتقال دموکراتیک می توانستند در انتخابات پیروز شوند، مورد حمایت قطر قرار گرفتند که امارات با آن رقابت شدیدی دارد.

بنابراین برای تقویت نظارت و خنثی کردن هرگونه اعتراض سیاسی در نطفه، در سال ۲۰۱۲ یک سازمان امنیت الکترونیک ملی (NESA) ایجاد شد که امکان دسترسی به تمام ارتباطات در کشور را داشت. این نهاد تحت اختیار شورای عالی امنیت ملی قرار دارد که معاون رئیس آن کسی نیست جز آقای طحنون بن زاید آل نهیان (TBZ)، برادر ناتنی رئیس فدراسیون و ولیعهد محمدبن زاید آل نهیان (MBZ) که همان زمان هم مرد قدرتمند امارات بود. علاوه بر کنترل مخابرات، شبکه های اجتماعی مورد بررسی دقیق قرار می گیرند و دائماً رصد می شوند. آندریاس کریگ می‌گوید: «در دوران بهار عربی، این شبکه‌ها به مردم امکان می‌دادند آزادانه نظرات خود را ابراز کنند و به عنوان یک فناوری رهایی‌بخش تلقی می‌شدند. برای همین آنها تحت نظارت قرار گرفتند». نظارت بصری نیز از طریق برنامه های خاص از جمله هزاران دوربین در خیابان های ابوظبی، دبی و شارجه هر چه بیشتر انجام می گیرد.

چرا نظارت ؟ حضور همه جانبه کنترل، تنظیم کردن رفتار افراد را امکان پذیر می کند : ما به راحتی خود را با دانستن، یا با این باور، که تحت نظر هستیم ، سانسور می کنیم. به گفته حامیان نظارت در صورت وقوع یک حمله «تروریستی» ، امکان بررسی رویدادها پس از وقوع آنها و شناسایی عاملان آن فراهم می شود. نظارت انبوه همچنین شناسایی افرادی را که باید تحت نظر قرار گیرند به لطف ابزارهای هوش مصنوعی امکان پذیر می‌سازد .آنها انبوه داده‌های جمع‌آوری‌شده را برای شناسائي رفتار مشکوک بررسی می‌کنند و هشدار می‌دهند. استفان لمان لانگلویس (۴) ، جرم‌شناس کانادایی هشدار می‌دهد: «با این حال، ابزارهای تحلیل داده انبوه با هدف استخراج اطلاعات به‌اصطلاح «قابل استفاده »، هنوز نتایجی [در مبارزه علیه تروریسم] ارائه نکرده‌اند». اما، حتی اگر اثربخشی این ابزارها زیر سوال باشد، آنها در امارات بسیار محبوب هستند. و در میان نرم‌افزارهای پردازش داده های انبوه ، Gotham را می‌یابیم که توسط شرکت آمریکایی Palantir ایجاد شده است. این شرکت که در ابوظبی مستقر است به آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا و اداره کل امنیت داخلی فرانسه (DGSI) خدمات ارائه می دهد. جیمز شارز می گوید: «این نرم افزار بصورتی غیر شفاف به بسیاری از مصرف کنندگان در سراسر جهان فروخته شده است و بازار بزرگی در خلیج فارس دارد. باید توجه داشت که نرم افزار به تنهایی کافی نیست و باید توسط متخصصان مدیریت شود».

تکنیک هائی هر چه پیچیده تر

شرکت هایی که به سرویس های اطلاعاتی اماراتی خدمات می دهند، باید در واقع به ماموران دولتی استفاده از این ابزارهای فنی را آموزش دهند. در مورد امارات، متخصصان اطلاعاتی غربی از این هم فراتر رفته اند. خانم لوری استرود، مامور سابق آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA)، در مصاحبه با خبرگزاری رویترز فاش کرد که بخش اماراتی NESA که در «حمله سایبری» – کارگذارشتن نرم افزارهای جاسوسی روی تلفن ها یا رایانه های مورد هدف – تخصص دارد، در واقع فعالیتش را به CyberPoint، یک پیمانکار فرعی آمریکایی، واگذار کرده بود . او در سال ۲۰۱۴ توسط این شرکت استخدام شد. به گفته خانم استرود، بین ۱۰ تا ۲۰ مامور سابق NSA قرار بود طی چند سال این کار را انجام دهند،تا وقتی که ماموران اماراتی به اندازه کافی مهارت لازم برای دنبال کردن کار را کسب کنند (۵).

در حالی که ماموریت این اتباع آمریکایی به خوبی « مبارزه با تروریسم» تعریف شده بود، آنها اهداف ابوظبی در مبارزه با بهار عربی ، به ویژه انجام حملات مکرر به آقای منصور را نیز دنبال کردند. با این حال، CyberPoint حق نداشت محدودیت های خاصی مانند هک کردن مطالب شهروندان یا شرکت های آمریکایی را زیر پا بگذارد. ابوظبی برای غلبه بر این امر، در اواسط دهه ۲۰۱۰ تصمیم گرفت تا ساختار خود را به نام DarkMatter ایجاد کند و برخی از متخصصین آمریکایی را که قبلاً برای CyberPoint کار کرده بودند را با قیمت های گزاف شکار و استخدام کرد. سه نفر از آنها – آقایان مارک بایر، رایان آدامز و دانیل گریک – در سپتامبر ۲۰۲۱ توسط یک دادگاه فدرال ایالات متحده به دلیل شرکت در عملیاتی برای بی‌ثبات کردن قطر و همچنین فعالیت نظارتی علیه اهدافی در ایالات متحده ، محکوم به پرداخت جریمه چند صد هزار دلاری معادل دستمزد اماراتی شان شدند. در حکم سپتامبر ۲۰۲۱ دادگاه آمریکایی کلمبیا علیه سه مامور سابق که برای DarkMatter کار می کردند، خاطرنشان می شود که «متهمین با تقلب ابزارهائي را در اختیار گرفتند و از آنها (…) برای دسترسی به رایانه های محافظت شده در ایالات متحده استفاده کردند».

با گذشت زمان،تحت نظارت قرار دادن با استفاده از تکنیک‌های پیچیده‌تر تقویت می‌شود. نرم افزار Pegasus شرکت اسرائیلی NSO Group که پس از رسوایی جاسوسی از چندین سیاستمدار و روزنامه نگار غربی مورد اتهام قرار گرفت، بويژه برای جاسوسی از آقای منصور استفاده شد. او در سال ۲۰۱۷ به اتهام «آسیب به اعتبار دولت» (۶) به ده سال زندان محکوم گردید. نرم‌افزار مورد اتهام آگاهانه توسط تل‌آویو فروخته شده بود. یکی از بنیانگذاران NSO، آقای شالو هولیو ، به نیویورکر گفت: «هر کاری که ما انجام می دهیم، با اجازه دولت اسرائیل است».

خانم مروه فتفتا از انجمن دفاع از حقوق مدنی دیجیتال Access Now می گوید : «این نظارت فقط برای استخراج اطلاعات نیست. همچنین و بالاتر از همه در خدمت تاکتیک ارعاب و سرکوب است. دخالت در زندگی خصوصی، جاسوسی از ارتباطات با خانواده و عزیزان نوعی خشونت روانی ایجاد می کند که هدف آن ساکت کردن است. اینکه چی گفتم ؟ و چگونه می توان از اطلاعات شخصی که آنها در اختیار دارند بعدها علیه من استفاده کرد؟». این فعال فلسطینی الاصل که اکنون در اروپا زندگی می کند، تاکید می کند که «زنان به ویژه آسیب پذیر تر هستند». به همین ترتیب غاده اویس، روزنامه‌نگار الجزیره از دیدن تصاویری از خود با لباس شنا در توییتر – عکس‌های هک‌شده از تلفن اش – بهت زده شد و وحشت کرد. او شکایتی را علیه محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی (MBS) و محمدبن زاید آل نهیان (MBZ) و همچنین شرکت DarkMatter به دادگاهی در ایالات متحده ارائه کرد.

چه کسانی می توانند هدف نظارت اماراتی قرار گیرند ؟ به این سؤال، پاسخ‌های مختلفی که جمع‌آوری کرده‌ایم، نشان دهنده عدم قطعیتی است که به طرز ماهرانه‌ای توسط مقامات حفظ می شود. همه چیز مبهم است امری که به حس تحت نظارت قرار داشتن در همه جا دامن می زند. بدین ترتیب، به گفته یک دانشگاهی، «محققان و روزنامه‌نگاران با ترس عبور از خطوط قرمزی کار می‌کنند که شناسایی آن‌ها همیشه آسان نیست. همچنین ممکن است فراتر از محتوا، زبان مورد استفاده اهمیت داشته باشد و متنی که به زبان عربی و انگلیسی منتشر شده است حساس‌تر از آلمانی یا فرانسوی باشد».

دولت در جریان تمام تبادلات اطلاعات است

پس از ماجرای رویترز، فعالیت های DarkMatter ممکن است به ساختارهای جدید منتقل شده باشد. خانم فتفتا از Access Now می گوید: «این یک استراتژی کلاسیک برای این نوع شرکت ها است. اول متلاشی می شود … سپس با نام دیگری ظاهر می شود». بدین ترتیب، یک شرکت جدید اماراتی، Groupe 42 (G42)، به سرعت توجه ها را به خود جلب کرد. G42 به ریاست آقای طحنون بن زاید آل نهیان (TBZ) که در همین فاصله مشاور عالی امنیت ملی شد ، خود را متخصص در هوش مصنوعی و رایانش ابری(cloud computing) معرفی می کند. در حالی که برنامه های بین المللی کلاسیک مانند WhatsApp یا Skype در امارات ممنوع هستند، این شرکت در پشت سیستم پیام رسانی ToTok قرار دارد که از سال ۲۰۱۹ یک سرویس تماس تلفنی از طریق اینترنت ارائه می دهد. ToTok میلیون ها بار دانلود می شد قبل از اینکه گزارش نیویورک تایمز نشان دهد که اطلاعات به اشتراک گذاشته شده توسط کاربران در دسترس دولت امارات متحده عربی قرار می گیرد (۸).

نیویورک تایمز به طور گذرا خاطرنشان می کند که این پیام رسان از روی برنامه چینی YeeCall طراحی شده است. علی رغم نارضایتی آمریکایی ها، اماراتی ها در واقع روز به روز بیشتر به غول آسیایی روی می آورند تا عطش خود را برای فناوری دیجیتال رفع کنند. انتخاب ابوظبی برای سپردن شبکه 5G آینده خود به اپراتور چینی هوآوی حتی تنش ها را با واشنگتن تشدید کرد. در سال ۲۰۲۰، در کنفرانس امنیتی مونیخ، مایکل پمپئو، وزیر امور خارجه وقت ایالات متحده، هشداری صریح در این مورد داد: «هواوی و سایر شرکت‌های فناوری مورد حمایت چین، اسب‌های تروا برای سازمان اطلاعات چین هستند». سپس آمریکایی ها ابوظبی را تحت فشار قرار دادند: امارات متحده عربی تنها در صورتی قادر به خرید هواپیماهای جنگی پیشرفته F-35، خواهد بود که از شراکت با پکن صرف نظر کنند. بنظر عبدالخالق عبدالله، محقق اماراتی، این تلاش بیهوده است: «چالش دیجیتالی شدن برای ما خیلی مهم بود. انتخاب سخت بود، اما ما 5G چینی را ترجیح دادیم». این مچ اندازی با امریکا به نفع فرانسه تمام شد که هشتاد هواپیمای رافال را جایگزین F-35 کرد.

آیا روابط امارات و چین می تواند بیشتر توسعه یابد ؟ کریگ توضیح می‌دهد: « امارات، واشنگتن را به عنوان یک قدرت رو به زوال و پکن را به عنوان یک قدرت رو به رشد می بینند. علاوه بر این،چین با حریم خصوصی مشکل ندارد و می‌تواند حجم بسیار زیادی از داده‌ها را جمع‌آوری کند تا تحقیقات خود را در زمینه هوش مصنوعی بر اساس آن انجام دهد. ابوظبی معتقد است که جنگ آینده بیش از هر چیز دیجیتالی خواهد بود و بنابراین بر توسعه فناوری های چینی تکیه می کند». ابوظبی همچنین برای نشان دادن حضور در خط مقدم فناوری نظارت به جهان، قصد دارد در توسعه داده های مکانی برای اهداف نظامی و امنیتی نقش ایفا کند.

۱- « Les pays du Golfe, laboratoires de la 5G », Les Échos, Paris, 21 octobre 2021.

۲- Simmons & Simmons, « In brief : Telecoms regulation in United Arab Emirates », Lexology, 24 juin 2022.

۳- Helmi Noman et Jillian C. York, « West censoring East : The use of western technologies by Middle East censors, 2010-2011 », OpenNet Initiative, mars 2011.

۴- Cf. « Big data against terrorism », dans David Lyon et David Murakami Wood, Big Data Surveillance and Security Intelligence : The Canadian Case, University of British Columbia Press, Vancouver, 2020.

۵- Christopher Bing et Joël Schectman, « Inside the UAE’s secret hacking team of American mercenaries », Reuters, 30 janvier 2019.

۶- Cf. « The persecution of Ahmed Mansoor. How the United Arab Emirates silenced its most famous human rights activist », Human Rights Watch, 27 janvier 2021.

۷- Ronan Farrow, « How democracies spy on their citizens », The New Yorker, 18 avril 2022.

۸- Mark Mazzetti, Nicole Perlroth et Ronen Bergman, « It seemed like a popular chat app. It’s secretly a spy tool », The New York Times, 22 décembre 2019.

EVA THIEBAUD

روزنامه نگار

https://ir.mondediplo.com/