رویداد۲۴ لیلا فرهادی: زلزله ۷.۸ ریشتری ترکیه و سوریه از مرز ۵ هزار کشته و چندین هزار زخمی گذشته و گفته می‌شود تعداد کشته‌ها ممکن است تا سه برابر این آمار بالا برود. به این ترتیب این زلزله در زمره بدترین زمین لرزه‌های تاریخ جهان هم از حیث قدرت زلزله هم میزان خسارت جانی است. شدت و عمق این فاجعه و هشدار همیشگی وقوع یک زلزله بسیار قوی در تهران پاسخ به یک سوال را ضروری کرده است. آیا زلزله‌ها قابل پیش‌بینی‌اند؟   

آیا زلزله قابل پیش‌بینی است؟

توییت‌های یک دانشمند زمین‌شناس هلندی سر و صدای زیادی به پا کرده است. فرانک هووگربیتز زمین شناس هلندی عضو پژوهشکده پایش هندسی بین اجرام آسمانی مرتبط با فعالیت‌های لرزه‌ای SSGEOS دو روز قبل از وقوع زلزله ترکیه در توییتر شخصی خود از احتمال یک زلزله ۷.۵ ریشتری در منطقه ترکیه، اردن، سوریه و لبنان خبر داده و گفته بود «دیر یا زود در این منطقه زلزله‌ای به بزرگی ۷.۵ ریشتر خواهد آمد.»

بعد از وقوع زلزله همه توجه‌ها به روش این موسسه برای پیش‌بینی زلزله جلب شده است اما سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده آمریکا USGS پاسخ صریحی به سوال «آیا زلزله قابل پیش بینی است؟» داده و گفته «خیر»! این سازمان در توضیح تاکید کرده نه USGS و نه هیچ دانشمندی نمی‌توانند زلزله‌های بزرگ را پیش‌بینی کنند. ما نه می‌دانیم و نه قرار است بدانیم چه زمانی در آینده قابل پیش‌بینی یک زلزله رخ خواهد داد. دانشمندان سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده آمریکا تنها می‌توانند احتمال وقوع زلزله‌ها در یک موقعیت جغرافیایی خاص را طی سال‌های مشخص «ارزیابی» کنند.

بر اساس تعریف این سازمان، پیش‌بینی زلزله باید سه فاکتور داشته باشد؛ اول تاریخ و زمان وقوع، دوم مکان وقوع و سوم قدرت زلزله. این سازمان در پاسخ به سوالاتی درباره برخی افراد که موفق شده‌اند زلزله‌ها را پیش‌بینی کنند گفته بله، این اتفاق افتاده اما چرایی اشتباه بودن ادعای آن‌ها مبنی بر پیش‌بینی زلزله مشخص است؛ نخست اینکه آن‌ها بر اساس شواهد علمی دست به پیش‌بینی نزده‌اند و زلزله‌ها بخشی از فرآیند‌های علمی‌اند و هیچ ربطی به حرکت ابر‌ها یا بدن درد و این قبیل مسائل ندارند. دوم اینکه این افراد پیشگو سه فاکتوری که درواقع ادعای آن‌ها را تبدیل به پیش‌بینی می‌کند،  ندارند. و سوم اینکه پیش‌بینی‌ها بسیار کلی‌اند. همیشه ممکن است زلزله اتفاق بیفتد. برای مثال زلزله ۴ ریشتری تقریبا هر سی روز یکبار در آمریکا رخ می‌دهد. زلزله ۲ ریشتری هر روز در سواحل جنوبی آمریکا در حال وقوع است.

این سازمان آمریکایی معتقد است اگر زمین‌لرزه‌ای رخ دهد که با پیش‌بینی آن‌ها مطابقت داشته باشد، آن‌ها ادعای موفقیت می‌کنند حتی اگر یک یا چند عنصر پیش‌بینی شده آن‌ها به شدت با آنچه در واقع رخ داده متفاوت باشد. اما در واقع باید گفت پیش‌بینی آن‌ها شکست خورده است؛ بنابراین باید توجه داشت که بین هشدار اولیه زلزله، پیش‌بینی زلزله، احتمالات زلزله و پیشگویی زلزله چه تفاوت‌هایی وجود دارد؟

پیش‌بینی زلزله در چین چندین دهه پیش بر اساس زلزله‌های کوچک و فعالیت غیرمعمول حیوانات انجام می‌شد. بسیاری از مردم ترجیح دادند بیرون از خانه‌های خود بخوابند و در نتیجه در هنگام وقوع زلزله اصلی و ایجاد ویرانی‌های گسترده در امان ماندند. با این حال، این نوع از فعالیت‌های لرزه‌ای به ندرت با یک زمین‌لرزه بزرگ همراه است و متأسفانه، اغلب زلزله‌ها هیچ رویداد اولیه‌ای ندارند. زمین‌لرزه بزرگ بعدی در چین هیچ پیش‌زمینه‌ای نداشت و هزاران نفر جان باختند. USGS به جای تلاش برای انجام پیش‌بینی‌های کوتاه‌مدت، تلاش‌های خود را بر کاهش طولانی‌مدت خطرات زلزله و کمک به بهبود ایمنی سازه‌ها متمرکز می‌کند.

بعد از وایرال شدن توییت پیش‌بینی فرانک هوگربیتز، بسیاری از زمین‌شناسان درباره پیش‌بینی‌ناپذیر بودن زلزله هشدار داده و تاکید کردند که نباید به دام این پیش‌بینی‌ها افتاد، چون زمین‌لرزه‌ها توسط تراز‌های سیاره‌ای ایجاد نمی‌شوند و هیچ روش علمی برای پیش‌بینی زلزله وجود ندارد. اما هوگربیتز در پاسخ به این افراد نتیجه تحقیقات یک دانشمند عراقی به نام صالح محمد عواد در دانشگاه بغداد درباره «تاثیر تراز سیاره‌ای منظومه شمسی بر جزر و مد و زلزله» را در توییتر خود به انتشار گذاشته است.

با وجود بیانیه قوی سازمان لرزه‌نگاری آمریکا، موسسه تحقیقات لرزه‌ای SSGEOS همچنان بر صحت پیش‌بینی خود بر اساس رصد هندسی ماه و زمین اصرار دارد. در تازه‌ترین اظهار نظر خود هم پیش‌بینی کرده و گفته «هندسه ماه ممکن است باعث ایجاد برخی فعالیت‌های لرزه‌ای قوی در روز‌های آینده، به ویژه در روز ۸ فوریه شود و به احتمال زیاد قدرت آن تا ۶ ریشتر خودهد بود. احتمال وقوع یک رخداد لرزه‌ای بزرگتر هم وجود دارد.» این موسسه گفته پس‌لرزه‌ها در مرکز ترکیه ادامه خواهد داشت و می‌تواند به بالاترین حد یعنی ۵ تا ۶ ریشتر برسد.

شدیدترین زلزله‌ها در تاریخ کدام اند؟

وبسایت «ژئولوژی ساینس» ده تا از بدترین زلزله‌های تاریخ را به ترتیب شدت زمین لرزه دسته بندی کرده است. به لحاظ شدت زلزله، شدیدترین زلزله تاریخ در شیلی سال ۱۹۶۰ اتفاق افتاده است. این زمیت لرزه که به زلزله کبیر شیلی معروف است ۹.۵ ریشتر قدرت داشته، اما در نهایت بین هزار تا ۶ هزار کشته در پی داشته است.

زلزله بزرگ آلاسکا در سال ۱۹۶۴ با ۹.۲ ریشتر قدرت دومین زلزله شدید تاریخ است که ذر منطقه پرینس ویلیام ساوند آلاسکا رخ داده است. این زلزله یک روستا را خراب کرد و به کشته شدن ۲۳ نفر منجر شد.

به لحاظ میزان خسارت، شدیدترین زلزله تاریخ در سال ۲۰۰۴ در اقیانوس هند اتفاق افتاد و به سونامی بزرگی در اندونزی ختم شد که بیش از ۲۵۰ هزار نفر را به کام مرگ فرو برد. این زلزله ۹.۱ ریشتر قدرت داشت و انرژی که آزاد کرده بود بر اساس برآورد‌های زمین‌شناسی، ۱۵۰۰ برابر قدرت بمب اتمی هروشیما بود.

در سواحل ژاپن در سال ۲۰۱۱ با ۹.۱ ریشتر دومین زلزله شدید تاریخ است. این زمین لرزه بخش شمال شرقی ژاپن را عملا نابود کرد. فرودگاه ها، حاده‌ها و ریل‌ها از بین رفتند و ۱۲۷ هزار خانه به کلی نابود شد. در اثر این زمین لرزه نزدیک به ۱۶ هزار نفر جان باختند.

زمین لرزه کامچاکا در شرق روسیه با ۹ ریشتر در سال ۱۹۵۲ سومین زمین لرزه قوی ثبت شده در تاریخ است که ۱۰ تا ۱۵ هزار کشته به جای گذاشته است.

پیشنهاد امروز

زلزله ماولی شیلی در سال ۲۰۱۰ هم با ۸.۸ ریشتر خسارت زیادی به همراه داشت. این زمین لرزه بیشتر ساختمان‌های چند شهر از حمله سانتیاگو پایتخت شیلی را خراب کرد، اما تنها ۵۳۵ کشته بر جای گذاشت.

زلزله اکوادور-کلمبیا با ۸.۸ ریشتر در سال ۱۹۰۶ هم در زمره شدید‌ترین زلزله‌های تاریخ است، اما تعداد کشته‌ها ثبت نشده است. زلزله رت آیلند در سال ۱۹۶۵ با ۸.۷ ریشتر قدرت در منطقه آلاسکا اتفاق افتاده، اما به لطف خالی از سکنه بودن این منطقه خسارت کمی به دنبال داشت. زلزله تبت در سال ۱۹۵۰ با ۸.۶ ریشتر قدرت یکی از زمین لرزه‌های بزرگ تاریخ است که به کشته شدن ۱۵۰۰ تا ۳ هزار نفر منجر شد.

سونامی اقیانوس هند در آپریل ۲۰۱۲ هم یکی از شدیدترین زمین‌لرزه‌های تاریخ است. این سونامی در اثر یک زلزله ۸.۶ ریشتری در ن زدیکی شهر آسه اندونزی اتفاق افتاد، اما خوشبختانه به دلیل دوری از سرزمین‌های قابل سکونت، تنها ۱۰ کشته و ۱۲ زخمی به جای گذاشت که بیشتر آن‌ها در اثر حمله پنیک و سکته قلبی از ترس سونامی جان باخته بودند.

خسارت بار‌ترین زلزله‌های تاریخ

اما این دسته‌بندی که بر اساس شدت زمین لرزه است شاید از نظر زمین‌شناسی اهمیت داشته باشد، اما زلزله‌هایی که بیشترین خسارت جانی را داشته‌اند از نظر حافظه تاریخی مردم اهمیت بیشتری دارند. زلزله بزرگ سیشوآن چین در سال ۲۰۰۸ با ۸۰۰ هزار کشته بیشترین خسارت جانی را داشته است. بسیاری از ساختمان‌ها، مدارس و بیمارستان‌ها در این زلزله از بین رفتند و ده‌ها هزار نفر بی‌خانمان شدند.

سونامی ۲۰۰۴ اندونزی همان طور که گفته شد، هم از حیث قدرت ۹.۱ ریشتر، هم هم خسارت جانی جزو بدترین زلزله‌های تاریخ است. این زلزله ۲۳۰ تا ۲۵۰ هزار کشته داشته است. زلزله ۲۰۲۰ هاییتی اگرچه تنها ۷ ریشتر داشت، اما به کشته شدن ۲۲۰ هزار نفر منجر شد.

زلزله بم در ایران در سال ۲۰۰۳ اگرچه تنها ۶.۶ ریشتر قدرت داشته، اما به کشته شدن ۲۶ هزار نفر و نابودی شهر بم منتهی شد و در زمره بدترین زلزله‌های تاریخ جهان است. زلزله هند-نپال در سال ۲۰۱۵ با ۷.۸ ریشتر قدرت بیش از ۹ هزار کشته در پی داشت.