اطلاعیه کانون نویسندگان ایران (در تبعید) به مناسبت درگذشت ناصر تقوایی

اطلاعیه به مناسبت درگذشت ناصر تقوایی

فیلم‌ساز، نویسنده و آموزگاری که در دو رژیم سانسور شد اما آزاد ماند

ناصر تقوایی، کارگردان، نویسنده و از برجسته‌ترین چهره‌های سینمای پیشرو و ادبیات هم‌زمان ایران، پس از سال‌ها ایستادگی در برابر سانسور و سرِ سازش فرود نیاوردن به قوانین ضدِ هنر و ضدِ انسانِ جمهوری اسلامی، و دور بودن از پرداختن به ساخت فیلم‌های مورد پسندش، در ۸۴سالگی درگذشت. او هنرمندی بود که پیش از آنکه کارگردان شود، نویسنده‌ای مردمی و دقیق‌نگر بود؛ نویسنده‌ای که درد و حقیقت زندگی انسان ایرانی را می‌نوشت و با زبانی ساده اما ژرف، از واقعیت‌های جامعه سخن می‌گفت.

نخستین مستندهای او، باد جن و زار (۱۳۴۷)، از نخستین آثار مردم‌نگارانه‌ی سینمای ایران به‌شمار می‌آیند؛ فیلم‌هایی که به آیین‌های جنوب ایران می‌پرداختند و احمد شاملو متن روایتشان را خواند. این آثار، نگاهی تازه و جسورانه به فرهنگ بومی داشتند و مسیر هنری تقوایی را شکل دادند.

در دوران پهلوی، فیلم آرامش در حضور دیگران، اقتباسی از داستان غلامحسین ساعدی، به‌دلیل نگاه انتقادی‌اش به ساختار اجتماعی و نظامی زمان خود توقیف شد. پس از انقلاب نیز او بارها با ممیزی، حذف و مانع‌تراشی روبه‌رو شد. از ناخدا خورشید، صادق كرده و دایی جان ناپلئون تا كاغذ بی‌خط، تابستان همان سال و فیلم ای ایران، هر یک نشانی از نبوغ، اصالت و انسان‌گرایی در سینمای او هستند.

اما از اوایل دهه‌ی ۱۳۸۰ به بعد، هر فیلمنامه و طرحی که ارائه داد با مانع و رد روبه‌رو شد. این محرومیتِ تحمیلی، نه سکوت که اجبار به خاموشی بود. تقوایی در تمام این سال‌ها از فعالیت هنری بازنماند و در حوزه‌ی آموزش، پرورش نسل تازه‌ی فیلم‌سازان را ادامه داد؛ نسلی که بسیاری از آنان بعدها از ستون‌های اصلی سینمای ایران شدند.

با وجود فشارها و محدودیت‌ها، آثار او در برخی جشنواره‌های اروپایی جوایزی دریافت کردند و نامش به‌عنوان یکی از صادق‌ترین فیلم‌سازان ایران بر جای ماند.

ناصر تقوایی در زندگی شخصی‌اش ساده و فروتن ماند، و در هنر، راست‌گو و استوار. او نشان داد که می‌توان محروم شد اما تسلیم نشد؛ می‌توان از کار بازماند اما به حقیقت وفادار ماند.

یادش گرامی باد

هنرمندی که در هر دو دوره سلطه‎ی استبداد سانسور را برنتابید و به  انسان و هنر در خدمت آن وفادار ماند.

کانون نویسندگان ایران (در تبعید)

انجمن قلم ایران (در تبعید)

14.10.2025