یکی از بزرگترین بلاهای محیط زیستی ایران در راه است ؛ ببینید چطور مدیران با بی‌خردی یک رودخانه هزاران ساله منحصر به فرد را نابود کردند

عصر ایران ؛ حسن ظهوری و ریحانه پوراکبری ــ رودخانه بهمنشیر، یکی از شریان‌های حیاتی خوزستان، در معرض فاجعه‌ای زیست‌محیطی قرار دارد. ساخت سدهای غیرکارشناسی و تصمیمات نادرست وزارت نیرو طی سال‌های گذشته، این رودخانه را که هزاران سال به طور طبیعی جریان داشته، در آستانه نابودی کامل قرار داده است. این بحران نه‌تنها حیات آبزیان و معیشت کشاورزان و ماهیگیران منطقه را تهدید می‌کند، بلکه می‌تواند میلیون‌ها نفر را در خوزستان با تنش آبی شدید مواجه سازد.

در شهر چوئبده، در ۳۵ کیلومتری آبادان، روی پلی که آخرین انحنای بزرگ رودخانه بهمنشیر را به نمایش می‌گذارد، تأسیسات سدی در حال ساخت است که قرار است دهانه این رودخانه را مسدود کند. این سد، در صورت تکمیل، ارتباط بهمنشیر با خلیج فارس را قطع خواهد کرد و معیشت هزاران کشاورز و ماهیگیر را نابود می‌کند. کارشناسان هشدار داده‌اند که این اقدام، رسوب‌گذاری را تشدید کرده و رودخانه را به تشت آبی راکد و گندابی تبدیل خواهد کرد.

ریشه‌های بحران: از پروژه گاپ تا سدسازی‌های غیرکارشناسی

این بحران از حدود ۳۰ سال پیش، با اجرای پروژه گاپ در ترکیه آغاز شد. این پروژه با احداث سدهایی بر روی دجله و فرات، جریان آب به اروندرود را کاهش داد و باعث شوری آب این رودخانه شد. از سال ۱۳۷۵، شوری آب به نخلستان‌های خوزستان رسید و حدود ۴ میلیون نخل خشک شدند. گورستان این نخل‌ها همچنان در منطقه باقی مانده و منظره‌ای دردناک را به نمایش گذاشته است.

در دهه ۸۰، شوری آب به نزدیکی دهانه ارتباطی کارون و بهمنشیر رسید. به همین دلیل، وزارت نیرو در دوره احمدی‌نژاد، بدون مطالعات کافی، سد سلولی را در ابتدای رودخانه بهمنشیر احداث کرد و مسیر آب کارون به این رودخانه را به طور کامل مسدود نمود. این اقدام، خودپالایی طبیعی رودخانه را که به دلیل پدیده جزر و مد طی هزاران سال انجام می‌شد، متوقف کرد. نتیجه این تصمیم، افزایش رسوب‌گذاری و شکل‌گیری نیزارهای وسیع در منطقه بود که سطح رودخانه را از زمین‌های اطراف بالاتر برد.

سد مارد و کانال ژیان: راه‌حل‌های پرهزینه و بی‌فایده

برای جلوگیری از نفوذ آب شور به کارون، سد مارد در بدترین نقطه ممکن ساخته شد. این سد نه‌تنها مشکل را حل نکرد، بلکه با قطع جریان طبیعی آب کارون به بهمنشیر، بحران را تشدید کرد. به جای تخریب این سد و اصلاح مکان آن، وزارت نیرو با صرف میلیاردها تومان هزینه، کانال ژیان را احداث کرد تا آب کارون را به صورت مصنوعی و با استفاده از موتورهای پمپاژ پرهزینه به بهمنشیر منتقل کند. اما این کانال نیز نتوانسته نیاز آبی منطقه را تأمین کند. ایستگاه پمپاژ ۲۰ ساله این کانال اکنون فرسوده شده و قادر به تأمین آب کافی نیست، به طوری که نیمی از رودخانه بهمنشیر اکنون شور شده است.

سد جدید در چوئبده: تهدیدی برای حیات منطقه

اکنون، وزارت نیرو در حال ساخت سدی دیگر در چوئبده است که در صورت تکمیل، ارتباط رودخانه با خلیج فارس را به طور کامل قطع خواهد کرد. این سد، طبق نظر کارشناسان، خطر رسوب‌گذاری و گندابی شدن رودخانه را به شدت افزایش می‌دهد و حتی در شرایط خشکسالی نیز تصمیمی اشتباه است. با بسته شدن دو سر رودخانه، پهنه آبی آن خشک شده و حیات آبزیان به خطر می‌افتد. همچنین، هزاران کشاورز و ماهیگیر با بحران معیشتی مواجه خواهند شد و شهر آبادان با تنش آبی شدید روبه‌رو می‌شود.

راه‌حل‌های پیشنهادی برای نجات بهمنشیر

کارشناسان معتقدند هنوز برای نجات رودخانه بهمنشیر فرصت باقی است. توقف سدسازی‌ها، برچیدن سد سلولی و سد مارد، و احداث سدی در محل اتصال اروند به کانال ازودی می‌تواند جریان طبیعی آب را احیا کند. همچنین، تأمین حق‌آبه ۲۵ متر مکعب بر ثانیه برای بهمنشیر از کارون، با مدیریت صحیح منابع آب خوزستان که ۲۳ میلیارد متر مکعب ظرفیت مخازن دارد، می‌تواند این بحران را بدون هزینه‌های گزاف برطرف کند.

هشدار نهایی: فاجعه‌ای در انتظار خوزستان

در پایان این گزارش سامر بدرانی، کشاورزی نمونه از آبادان، با ترسیم نقشه رودخانه‌ها، به وضوح نشان می‌دهد که چگونه سدسازی‌های غیرکارشناسی مسیر طبیعی آب را مختل کرده و رودخانه را پر از رسوب کرده است. او تأکید می‌کند که سد مارد باید در نقطه‌ای دیگر ساخته می‌شد تا از هدررفت آب کارون به اروند و خلیج فارس جلوگیری شود.

اگر اقدامات لازم برای توقف این پروژه‌های مخرب انجام نشود، رودخانه بهمنشیر به گورستان دیگری از نخل‌ها و معیشت مردم خوزستان تبدیل خواهد شد. میلیون‌ها نفر دیگر، علاوه بر ۴ میلیون نخل خشک‌شده، قربانی این فاجعه زیست‌محیطی خواهند شد.

فیلم گزارش را این‌جا ببینید

خشکسالی بی‌سابقه دریای خزر؛ فاجعه‌ای زیست‌محیطی در قلب قزاقستان