در روزهای اخیر خبر فوت ۷۰ فوت بیمار دیالیزی که به دلیل استفاده از داروی آلوده جان خود را از دست دادند، در میان انبوه خبرهای سیاسی داخلی و خارجی گم شد. البته برخی کارشناسان از جمله محمدسعید الموسوی، عضو پیشین هیات مدیره انجمن بیماران کلیوی که خودش جزو بیماران دیالیزی است، به دیده بان ایران گفت: «آمار واقعی بیش از ۷۰ نفر است که شاید در آینده اعلام شود.» منبع آلوده هم یک شرکت داخلی است که سرم‎ های حاوی آلومینیوم را وارد بازار کرده؛ دارویی که مرگ تدریجی بیماران دیالیزی را رقم زده است. هرچند که وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو، از تشکیل پرونده قضایی برای شرکت تولیدکننده یعنی همان شرکت دارویی «ثامن» وابسته به آستان قدس رضوی خبر داده و تاکید داشته‌اند که همان سال گذشته تمام سرم‌های آلوده از شبکه توزیع دارو حذف شدند، اما خط تولید شرکت خطاکار که البته انحصار تولید سرم‌های دیالیز در کشور را در دست دارد، همچنان فعال است تا بیماران دیالیزی، این روزها با تنی لرزان در بیمارستان‌ها حاضر شوند.

دیده‌بان ایران؛ لیلا شوقی – این اولین باری نیست که خبر مصرف داروهای آلوده در کشورمان منتشر می‌شود؛ سال ۸۶ مقامات انگلیسی اقرار کردند که یک نوع شربت ضد نفخ کودکان به ایران فروختند که آلودگی میکروبی داشت، قبل از آن هم ماجرای واردات خون‌های آلوده سروصدای زیادی به پا کرده بود و همین سال گذشته نیز سرم‌های آلوده خبرساز شد؛ امسال اما داستان دیگری از داروهای آلوده منتشر شده است، داستانی که براساس آن، حداقل ۷۰ ایرانی مبتلا به بیماری‎های کلیوی نیازمند به انجام دیالیز به خاطر استفاده از سرم‌های حاوی محلول آلوده به آلومینیوم جان خود را از دست داده‌اند.

از اول هم پای محلول کشنده آلومینیوم وسط بود

اگرچه در ماه‌های قبل نیز گزارش‌هایی از توزیع سرم‌های آلوده مورد استفاده بیماران دیالیزی در برخی نقاط کشور منتشر شده بود، ولی ماجرا زمانی داغ شد که در ابتدای هفته جاری، سلمان اسحاقی، سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس به خبرگزاری مهر گفت که «۷۰ بیمار دیالیزی به دلیل مصرف محلول آلوده به آلومینیوم فوت کرده‌اند.» اسحاقی همچنین تاکید کرد که «کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در سال جاری در جریان فوت ۵۰ بیمار دیالیزی به دلیل استفاده از داروی بی‌کیفیت که بعدا گفته شد احتمال دارد به عنصر آلومینیوم آلوده شده باشد، قرار گرفت و با برگزاری نشستی با مسئولان مربوطه این موضوع را بررسی کرد و مشخص شد یکی از شرکت‌ها در این رابطه قصور داشته است.»

آن‌طور که سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس گفته است، «در وهله اول گفته شد که ۱۰ تا ۱۲ بیمار دیالیزی در شهرهای مشهد و اصفهان به دلیل استفاده از محلول و با علائم مغزی، عفونتی، تشنجی و کما جان خود را از دست دادند و پس از مدتی آمار فوتی‌ها به ۵۰ نفر رسید و تا کنون مشخص شده است که ۷۰ نفر جان خود را از دست داده‌اند.»

این در حالی است که خردادماه امسال هم رئیس انجمن نفرولوژی ایران از مسمومیت بیماران دیالیزی به دلیل استفاده از محلول‌های دیالیز صفاقی و فوت چند نفر از بیماران به خاطر مسمومیت خبر داده بود. هرچند که رئیس انجمن نفرولوژی، تعداد دقیق فوتی‌ها را اعلام نکرده بود، اما گفته شد که علت مسمومیت و فوت، آلودگی محلول دیالیز صفاقی یک شرکت تولیدکننده داخلی بوده و همان زمان هم پای محلول‌های آلوده به آلومینیوم وسط آمده بود.

بسیاری از دیالیزی‌ها دیگر حاضر به استفاده از روش «صفاقی» نیستند

«این دومین باری است که داروی آلوده دیالیز در سطح کشور پخش می‎شود.» این جمله را یکی از کارشناسان بخش دیالیز بیمارستانی در تهران می‌گوید. او که نمی‎خواهد نامش منتشر شود، به سایت دیده‎بان ایران می‎گوید: «بار اول که متوجه مشکل دارو شدیم، موضوع را به سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت و درمان اعلام کردیم، آن‌ها هم داروی دیالیز صفاقی را از بازار جمع کردند و قرار شد که داروی خارجی وارد شود که تحریم‎ها اجازه نداد.»‎

این کارشناس بخش دیالیز همچنین توضیح می‌دهد که «داروی روش صفاقی (یک نوع از دیالیز که دارو از طریق شکم وارد می‎شود و دیگر لازم نیست بیمار در بیمارستان بستری شود و در طول روز و در حین انجام کارهای روزانه، عملیات دیالیز انجام می‎شود) باید استریل باشد، اما افرادی که از این روش استفاده کرده‌اند، به مرور زمان به عفونت مبتلا شده‌اند و حتی به کما رفته‌اند.» او این نکته را نیز می‌گوید که «محلول استریل روش دیالیز صفاقی، دارای مواد معدنی مخصوصی است و به دلیل وجود آلومینیوم در این محلول که ناشی از استریل نبودن آن است، باعث ایجاد عفونت شده است.»

این کارشناس بخش دیالیز در یکی از بیمارستان‌های تهران می‌گوید که تا پیش از انتشار خبر فوت ۷۰ بیمار دیالیزی، بخشی که در آن کار می‎کند، تا بیش از ۷ هزار مراجعه‌کننده دیالیز صفاقی داشته است و حالا تنها ۷۰۰ تا ۷۵۰ نفر مایل به استفاده از این روش هستند، روشی که البته مزایای زیادی نسبت به بستری شدن در بیمارستان دارد و می‌توانست کیفیت زندگی افراد مبتلا به بیماری کلیوی نیازمند به انجام دیالیز را بهبود بدهد.

تغییر اجباری اعضای هیات مدیره بعد از اعتراض انجمن بیماران کلیوی

محمدسعید الموسوی، عضو پیشین هیات مدیره انجمن بیماران کلیوی هم به سایت دیده‎ بان ایران گفت: «خبر داروهای آلوده دیالیز صفاقی تازه رسانه‌ای شده و این در حالی است که سال گذشته، در دی‌ماه ۱۴۰۲ هم محلول کشنده، جان ۱۰، ۱۲ بیمار را گرفته بود. در آن زمان انجمن بیماران کلیوی از مسئولان وزارت بهداشت و درمان و سازمان غذا و دارو خواسته بودند که جلوی تولید و پخش دارو را بگیرند. نتیجه این اعتراض البته به گفته الموسوی، تعطیلی موقت انجمن و روی کار آمدن افراد دیگری در هیات مدیره انجمن بیماران کلیوی در سال گذشته شد.

وی خاطرنشان کرد: «درستش این بود که به‌جای تغییر اعضای هیات مدیره انجمن بیماران کلیوی، وزارت بهداشت و درمان از بیماران و خانواده‌هایی که عزیز از دست داده بودند، حمایت می‎کردند، یعنی به آن‌ها دیه تعلق می‌گرفت و از آن‌ها حمایت عاطفی می‎‌کردند.» نتیجه اما این شد که داروی آلوده تا امروز حداقل جان ۷۰ ایرانی را گرفته است. هرچند که الموسوی می‎گوید که آمار بیش از این است، چراکه مرگ بیماران دیالیزی به روش صفاقی، به مرور اتفاق می‌افتد و به تدریج اعلام می‌شود.

گرفتن رضایت محضری از خانواده‌ها برای تحویل جسد بمباران دیالیزی فوت‌شده

بنابر گزارش دیده بان ایران یکی از خبرنگاران کشورمان نیز اخیرا پدرش را بعد از انجام دیالیز از دست داده است. او البته به خبرنگار دیده‌بان ایران می‎گوید که پدرش با روش صفاقی، دیالیز نمی‌شد، بلکه در بیمارستان بستری می‌شد، اما در روزهای اخیر پس از انجام دیالیز، اتفاقات عجیبی برای پدر این خبرنگار افتاد، حال او به یکباره بد شد و دچار آمبولی ریه شد و علائمی شبیه به افراد دیالیز صفاقی که با داروی آلوده جان خود را از دست داده‌اند، از خود نشان داد و در همان بیمارستان فوت کرد.

این خبرنگار برای ما تعریف می‌کند که بیمارستان مربوطه برای تحویل جسد پدرش برای انجام مراسم خاکسپاری، از خانواده  رضایت محضری گرفتند و این مساله، خانواده را مشکوک کرده است که نکند داروی دیالیز پدرش هم آلوده بودن باشد. او می‌گوید که پرس‌وجوهایش نشان می‌دهد بیمارستان‌ها از خانواده‌های دیگر بیماران دیالیز صفاقی نیز که بر اثر استفاده از سرم‌های حاوی داروی آلوده جان خود را از دست داده بودند، رضایت محضری گرفته شده است.

اطلاع‌رسانی دیرهنگام سازمان غذا و دارو که از خرداد پارسال از ماجرا خبر داشت

پس از انتشار خبر داروهای آلوده بیماران دیالیزی، خبرنگار دیده‎ بان ایران تلاش زیادی برای صحبت با مسئولان سازمان غذا و دارو کرد که البته موفق نشد، در نهایت تنها پاسخ روابط‌عمومی این سازمان به ما، همان بیانیه‌ای بود که در سایت این سازمان منتشر شده است؛ بیانیه‌ای که در آن بر دقت و اهمیت کنترل کیفیت دارو تاکید شده است، اما نباید فراموش کرد مسئولان سازمان غذا و دارو تنها زمانی حاضر به ارائه توضیح درباره محلول‌های آلوده مورد استفاده بیماران دیالیز صفاقی شدند که یک نماینده مجلس از فوت ۷۰ بیمار بر اثر مصرف این داروهای آلوده خبر داده بود. 

در همین راستا اخیرا سید حیدر محمدی، رئیس سازمان غذا و دارو به رسانه ها گفته است که «شرکت ثامن وابسته به بنیاد بهره‌وری موقوفات آستان قدس رضوی است و داروهای دیالیزی را تولید می‌کند. آن‌طور که بررسی‌ها نشان می‌دهد، خرداد پارسال، در داروهای دیالیزی این شرکت ظاهرا درصد کمی آلومینیوم وجود داشته است که بررسی‌های ما نشان داد این داروها عوارض داشته‌اند.» 

او توضیح داده است که داروها برای تولید از مواد اولیه‌ای تشکیل می‌شوند که این مواد اولیه استانداردهایی دارد و براساس آن، شاخص‌ها را تعیین می‌کنند که مثلا میزان آلومینیوم نباید بیشتر از حد مجاز باشد و اگر رعایت نکنند ریجکت می‌شوند. همیشه آزمایشگاه‌ها یک حد مجازی را در نظر دارند و طبق آن، داروها بررسی می‌شوند، مگر این که داروهای تزریقی باشند، که حد مجازش صفر است و باید استریل شوند. 

درست است که هم کارشناس بخش دیالیز و هم عضو پیشین هیات مدیره انجمن بیماران کلیوی تاکید دارند که پیش از این هم داروی آلوده تحویل گرفته‌اند، اما محمدی گفته است که این نخستین‌بار است که چنین مشکلی مشاهده می‌شود و تاکید کرده که با بررسی مواد خریداری شده، معلوم شد که از دو منبع این مشکل ایجاد شده است. 

محمدی تاکید کرده است: «شرکت ثامن همیشه این سرم‌ها را تولید می‌کرد و در گذشته مشکلی وجود نداشت و این نخستین‌بار است که چنین مشکلی مشاهده می‌شود. با بررسی مواد خریداری‌شده، معلوم شد که از دو منبع این مشکل ایجاد شده است.» البته که به گفته او، بررسی‌های شرکت ثامن نشان داد که از دی‌ماه سال گذشته دو منبع وجود داشته که ناخالصی بالایی داشته‌اند و باعث غلظت بالای آلومینیوم در سرم‌های صفاقی شده است و عوارض آن هم با آلودگی مورد اشاره انطباق داشت. پس از این اتفاقات، سازمان غذا و دارو، گروهی را برای مطالعه بیشتر به شرکت ثامن فرستاد تا بررسی کند منبع آلودگی کجاست. 

ضعف کنترل کیفی روی محصولات تولیدی شرکت ثامن

بنابر گزارش دیده بان ایران؛ رئیس سازمان غذا و دارو همچنین این نکته را هم گفته است که «وقتی سازمان غذا و دارو گروهی را برای بررسی مشکل فرستاد، شرکت ثامن هم اعلام کرد، برای هر دو منبعی که این محلول‌ها را تولید می‌کردند، آلودگی ایجاد شده است. دلیل وقوع این اتفاق، ضعف کنترل کیفی روی محصولات تولیدی این شرکت بوده است.» 

طبق گفته سازمان غذا و دارو، در آزمایش‌های انجام‌شده روی محلول دیالیز صفاقی شرکت ثامن مشخص شد، برخی تولیدات این شرکت از نظر آلودگی به فلزات سنگین بخصوص آلومینیوم، با استاندارد منطبق نبوده است، اما برخی نمونه‌ها قابل قبول بودند. پس از مشاهده مشکلات کیفی، سازمان غذا و دارو وارد عمل شده است و بررسی‌های بیشتری را انجام داده تا زمانی که به گفته رئیس سازمان غذا و دارو، پس از بررسی‌های صورت‌گرفته، اشکال مواد اولیه و تولید این محصول برطرف شده است و در حال حاضر محصولات تولیدی این شرکت هیچ‌گونه عوارضی برای بیماران ندارند و تمام محصولات توسط سازمان غذا و دارو بررسی می‌شوند. 

خط تولید شرکت دارویی خطاکار همچنان فعال است

اگرچه رئیس سازمان غذا و دارو گفته است که «پرونده قضایی برای این موضوع تشکیل شده و در انتظار پیگیری مراجع قضایی است»، اما مهم این است که خط تولید شرکت تولیدکننده داروی آلوده، همچنان کار می‌‎کند؛ این نکته را حتی روابط‌عمومی سازمان غذا و دارو هم در گفت‌وگو با دیده‌بان ایران تایید کرد.

حسین کرمان‌پور، سرپرست روابط‌عمومی وزارت بهداشت هم در پاسخ به خبرنگار دیده‎‌بان ایران تاکید کرد که نظرش همان توئیتی است که روز گذشته در این زمینه منتشر کرد. او در آن توئیت نوشته بود که «مطرح کردن فوت ۷۰ هموطن ما در موضوع دیالیز، که تماما در دوره قبل اتفاق افتاده، بسیار تاسف‌برانگیز و طرح آن در این زمان شاید به انگیزه رسیدگی سریع‌تر قضایی باشد.»

کرمان‌پور همچنین تاکید کرده بود که «در دولت قبل، در این زمینه پرونده قضایی تشکیل شد و احتمالا با تسریع در رسیدگی می‌توان پاسخگوی افکار عمومی بود؛ اما نکته مهمی که وزارت بهداشت به آن به طور جد اذعان دارد، آن است که با اقدامات فوری مایع صفاقی آلوده همان زمان از بازار جمع‌آوری شده و در حال حاضر جای هیچ نگرانی وجود ندارد.»

سرپرست روابط‌عمومی وزارت بهداشت البته به خبرنگار دیده بان ایران می‌گوید که مواد اولیه تولید دارو، آلوده بوده است و پیشنهاد می‌‎کند که به دنبال دلیل انتشار خبر دیرهنگام ماجرای فوت بیماران دیالیزی در این دولت باشیم. 

اما صرف نظر از این که این ماجرا در کدام دولت اتفاق افتاده است، نکته مهم اعتماد از دست رفته بیماران کلیوی به انجام عمل دیالیز است. این که پس از این، آن‌ها باید با ترس و لرز و برای ادامه زندگی، دارویی را به جان خود تزریق کنند که از سلامت آن اطلاع ندارند؛ دارویی آلوده که ممکن است جانشان را هدف گرفته باشد.

منبع: سایت دیده‌بان ایران