دیده بان ایران – محمدحسین خودکار: شینا انصاری، رئیس جدید سازمان حفاظت محیط‌زیست که تنها فردی در طول تاریخ فعالیت این سازمان است که از بدنه کارشناسی به بالاترین جایگاه مدیریتی رسیده است، نه‌تنها باید در طول دوره زمامداری خود با مشکلات عدیده‌ای نظیر آلودگی هوا، آلودگی آب، انباشت پسماندها، گرد و غبار، گرمایش جهانی، تشدید خشکسالی، فرونشست زمین، تخریب زیستگاه‌ها، کاهش جمعیت گونه‌های جانوری و دیگر معضلاتی دست‌وپنجه نرم کند که محیط‌زیست رنجور ایران را با آسیب‌های جدی مواجه کرده است، بلکه باید در دوره‌ای که در پردیسان سکان‌داری می‌کند، برای تمام معضلات ذکرشده و دیگر بحران‌های زیست‌محیطی کشورمان چاره‌اندیشی کند. البته عمده مشکلات محیط‌زیستی ایران از عملکرد سوء دستگاه‌های اجرایی بخش‌های دولتی و عمومی ناشی می‌شود و قطعا انصاری نمی‌تواند بدون همکاری سایر نهادهای تاثیرگذار، به حفظ و حراست از محیط‌زیست بپردازد. 

همچنین رئیس جدید سازمان حفاظت محیط‌زیست علاوه بر این که نیاز دارد برای موفقیت سازمان متبوع خود با دیگر دستگاه‌های دولتی و عمومی همکاری کند، حتما باید برای حفظ و تقویت سرمایه انسانی درون سازمان نیز تلاش کند. این در حالی است که پرسنل سازمان محیط‌زیست اعم از ستادی و میدانی، با مشکلات معیشتی شدیدی مواجه هستند و شاید بتوان گفت که نیروهای این سازمان در بین تمام کارکنان دولت، کمترین دریافتی را دارند. البته وضعیت برای نیروهای میدانی سازمان محیط‌زیست یعنی محیط‌بانان که شبانه‌روز در عرصه‌های تحت حفاظت سازمان مشغول گشت‌زنی و در معرض خطر درگیری با متخلفان هستند، بدتر است. اگرچه نیروهای ستادی سازمان محیط‌زیست و ادارات استانی و شهرستانی تابعه نیز چندان وضع مناسبی ندارند و به همین دلیل است که بسیاری از کارشناسان و متخصصان محیط‌زیست، فعالیت در سایر بخش‌های دولتی، عمومی و خصوصی را به کار کردن در سازمان متولی حفظ محیط‌زیست ایران ترجیح می‌دهد. 

ارتقای روحیه کارکنان محیط‌زیست‌ با انتخاب رئیس سازمان از بدنه کارشناسی 

«محمد درویش»، کنشگر باسابقه و کارشناس برجسته حوزه محیط‌زیست در همین راستا در گفت‌وگو با خبرنگار دیده‌بان ایران، درباره مهمترین چالش‌های پیشِ روی شینا انصاری برای بهبود وضعیت سرمایه انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست، توضیح داد: رئیس جدید سازمان حفاظت محیط‌زیست اگر بخواهد عملکرد موثری در حوزه عمل به مسئولیت‌های خود داشته باشد، باید تمام پرسنل سازمان را توجیه کند که کجای چیدمان توسعه قرار دارند و چه نقش خطیر، مثبت و پیش‌برنده‌ای در این چیدمان دارند؛ بنابراین خانم دکتر انصاری باید تلاش کند که اولا پرسنل سازمان را متوجه اهمیت راهبردی نقش سازمان محیط‌زیست در پایداری توسعه نماید و ثانیا هر دغدغه‌ای را که سبب می‌شود پرسنل سازمان نتوانند به صورت شش‌دانگ متوجه انجام وظایف سازمانی خود باشند، تا حدی که امکان دارد، رفع کند. 

این پژوهشگر محیط‌زیست ادامه داد: یکی از مهمترین مشکلاتی که پیش از این سازمان محیط‌زیست داشت و تقریبا هیچ‌کدام از ۱۹ وزارتخانه یا ۶ سازمان دیگر زیرمجموعه ریاست جمهوری با آن مواجه نبودند، این بود که سازمان محیط‌زیست تنها دستگاه دولتی بود که در طول دوره ۵۳ساله فعالیت خود، هیچ‌وقت شاهد حضور یک نفر از بدنه سازمان در رأس خود نبود؛ یعنی تمام ۱۱ رئیسی که این سازمان تا قبل از خانم انصاری به خود دیده است، همیشه از بیرون از سازمان محیط‌زیست معرفی می‌شدند. چنین فرآیندی، این پیام را به پرسنل سازمان می‌داد که هرچقدر هم تلاش کنید و بخواهید مؤثر باشید، در نهایت شما را به رسمیت نمی‌شناسند. 

درویش با تاکید بر این که عدم انتخاب رئیس سازمان محیط‌زیست از بدنه سازمان، باعث کاهش اعتماد به نفس و پایین آمدن ضریب کارآیی پرسنل سازمان می‌شد، اظهار داشت: خوشبختانه در حال حاضر برای اولین بار است که یکی از پرسنل خود سازمان حفاظت محیط‌زیست که نزدیک ۳۰ سال سابقه فعالیت در این سازمان را دارد و همه مراحل را از سربازی تا سرلشکری، در خود سازمان طی کرده، توانسته است به عنوان رئیس سازمان محیط‌زیست و معاون رئیس‌جمهور انتخاب شود. این اتفاق می‌تواند تاثیر بالایی بر تقویت روحیه کارکنان سازمان حفاظت محیط‌زیست بگذارد. 

وی همچنین تاکید کرد: اکنون یک فرصت تاریخی در اختیار خانم انصاری قرار دارد که اگر عملکرد مؤثری از خودش باقی بگذارد، هم به عنوان یک زن و هم به عنوان یکی از پرسنل سازمان، می‌تواند نگاه حاکمیت و دولت را به کارکنان سازمان محیط‌زیست مثبت‌تر کند. اگر چنین اتفاقی رخ دهد، این امیدواری ایجاد می‌شود که در آینده نیز برای سازمان محیط‌زیست مانند سایر وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های زیرمجموعه دولت، شانس بالایی برای انتخاب رئیس سازمان از درون سازمان وجود خواهد داشت. 

محیط‌بان‌ها خواهان نگاه معیشتی هم‌سطح با کارکنان دیگر یگان‌های حفاظت هستند

درویش با بیان این که رئیس جدید سازمان محیط‌زیست باید تفاوت ایجادشده در وضعیت معیشتی پرسنل این سازمان با سازمان‌های همتای آن را رفع کند، به دیده بان ایران گفت: هرچقدر وضعیت معیشتی کارکنان سازمان محیط‌زیست بهتر شود، طبیعتا انگیزه آن‌ها برای فعالیت نیز بیشتر خواهد شد. خانم دکتر انصاری همچنین باید امکان جذب اعضای هیات علمی را فراهم کند و شرایطی را ایجاد کند که اگر پرسنل سازمان محیط‌زیست مدرک دکتری گرفتند، بتوانند به‌راحتی به هیات علمی تغییر وضعیت بدهند و مجبور نباشند که سازمان محیط‌زیست را به عنوان یک دستگاه اجرایی ترک کنند. این اتفاق باعث می‌شود که پژوهشگران بیشتری جذب سازمان حفاظت محیط‌زیست شوند. 

این کنشگر باسابقه حوزه محیط‌زیست همچنین بر لزوم بهبود وضعیت معیشتی محیط‌بانان نیز تاکید و بیان کرد: محیط‌بانان، نیروهای یگان حفاظت سازمان محیط‌زیست هستند و وقتی می‌خواهند اوضاع معیشتی خود را بررسی کنند، به نیروهای یگان حفاظت دیگر دستگاه‌های اجرایی مانند وزارت میراث فرهنگی یا سازمان منابع طبیعی نگاه می‌کنند که نقشی شبیه آن‌ها را دارند. محیط‌بانان انتظار دارند که همان نگاه معیشتی نسبت به آن‌ها وجود داشته باشد که نسبت به نیروهای یگان‌های حفاظت دیگر دستگاه‌های دیگر وجود دارد؛ یعنی محیط‌بان‌ها خواهان یک نگاه هم‌سطح هستند و در همین راستا، خانم دکتر انصاری باید مسئولیتی را برعهده بخش‌های مالی و نیروی انسانی سازمان قرار دهد تا بتوانند عدالت لازم را برقرار کنند و دیگر خبرهایی را نشنویم که نیروهای فلان یگان حفاظتی، از حقوق و مزایای بیشتری نسبت به محیط‌بان‌ها برخوردار هستند. 

وی در ادامه یادآور شد: اگر همسان‌سازی دریافتی پرسنل یگان حفاظت محیط‌زیست با یگان‌های حفاظت سایر دستگاه‌های اجرایی، اتفاق بیفتد، حتما اعتماد به نفس نیروهای محیط‌بانی و اعتماد آن‌ها به سازمان نیز افزایش خواهد یافت. ضمن این که محیط‌بانان باید از تجهیزات مناسب برخوردار باشند، بخصوص باید تجهیزات پایش از راه دور و رصد تصویری هوایی یا ماهواره‌ای مناطق حفاظت‌شده در پاسگاه‌های محیط‌بانی در اختیار آن‌ها باشد تا دیگر نیازی نداشته باشند که به صورت مستمر در عرصه گشت‌زنی کنند، زیرا همین اتفاق می‌تواند احتمال رو در رو شدن محیط‌بانان با متخلفان و در نتیجه، امکان اعمال خشونت از سوی دو طرف را افزایش دهد. 

باید یک‌بار برای همیشه، پای نظامی‌ها از سازمان محیط‌زیست قطع شود 

درویش همچنین نسبت به نحوه انتخاب فرماندهان اصلی یگان حفاظت محیط‌زیست کشور نیز انتقاد کرد و گفت: حدود ۳ هزار نفر معادل ۴۰ درصد نیروهای سازمان محیط‌زیست، محیط‌بانان هستند که در حال حاضر تحت تاثیر یک فرهنگ نظامی در پُست‌های متاثر از این فرهنگ مشغول به کار هستند که این مساله، با روح سازمان حفاظت محیط‌زیست که با طبیعت سر و کار دارد، در تناقض است. البته تا دو دهه پیش این‌گونه نبود که رئیس یگان حفاظت محیط‌زیست سازمان که نقش ریاست تمام محیط‌بانان را ایفا می‌کند، یک فرد نظامی باشد، اما از زمانی که این تخم لق شکسته شد، مشاهده کرده‌ایم که هم تعداد بیشتری از محیط‌بانان سازمان محیط‌زیست یا جنگلبانان سازمان منابع طبیعی در درگیری‌ها کشته و زخمی شده‌اند و هم تعداد بیشتری از هم‌وطنان ما به عنوان شکارچی یا قاچاقچی چوب، آسیب ببینند. 

این کارشناس برجسته محیط‌زیست ادامه داد: فرهنگ نظامی‌گری ایجادشده در بخش محیط‌بانی و افزایش درگیری میان محیط‌بانان با متخلفان حوزه محیط‌زیست، باعث شده است که کینه‌توزی‌های زیادی ادامه پیدا کند و دامنه‌دار شود؛ به نحوی که در سال ۱۴۰۰ نه‌تنها دو محیط‌بان را در منطقه فیله خاصه استان زنجان زخمی کردند، بلکه حتی تیر خلاص هم به آن‌ها زدند. یا یک سال قبل از آن، به پای محیط‌بان دیگری در پاسگاه گتوند استان خوزستان شلیک کردند و آن‌قدر صبر کردند تا خون زیادی از پای او رفت تا در نهایت، پزشکان مجبور شدند که پای محیط‌بان سید امین هادی‌پور را قطع کنند. چنین اتفاقاتی نشان‌دهنده ژرفای نفرتی است که میان برخی جوامع محلی با محیط‌بانان شکل گرفته است و راه‌حل آن نیز چیزی نیست جز این که فرهنگ نظامی‌گری و منطق چکمه از یگان حفاظت محیط‌زیست دور شود. 

وی همچنین خاطرنشان کرد: حتما بهتر است که از پرسنل کاربلد و آموزش‌دیده‌ای که فن مجاب کردن را بلد هستند و روح محیط‌زیست در آن‌ها دمیده شده است، به عنوان مسئولان پاسگاه‌های محیط‌بانی استفاده شود؛ زیرا سازمان محیط‌زیست با دشمن خارجی درگیر نیست، بلکه طرف مقابل نیز هم‌وطنان ما هستند و حتما نیروهای محیط‌بانی باید بتوانند با جوامع محلی تعامل کنند و آن‌ها را تبدیل به یار دوازدهم سازمان حفاظت محیط‌زیست نمایند. امیدوارم خانم انصاری با کمک گرفتن از مددجویانی در حوزه‌های جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی و روان‌شناسی، بتواند این مساله را حل کند و یک‌بار برای همیشه، پای نظامی‌ها را از سازمان محیط‌زیست قطع کند. 

از اقلیت‌های قومی و مذهبی هم در سمت‌های مدیریتی سازمان استفاده شود 

درویش درباره مهمترین شاخصه‌هایی که شینا انصاری باید برای انتخاب مدیران ارشد ستادی و استانی سازمان حفاظت محیط‌زیست، مد نظر خود قرار دهد نیز توضیح داد: خانم دکتر انصاری باید تلاش کند در انتخاب مدیران ارشد و میانی سازمان محیط‌زیست، از همه ایرانیانی که شایستگی این کار را دارند، فارغ از جنسیت، مذهب و قومیت آن‌ها استفاده کند. می‌توانیم شاهد آن باشیم مدیرکل‌هایی پست بگیرند که اهل سنت یا زرتشتی باشند، اما کارآمد باشند. اگر رئیس جدید سازمان بتواند مدیران شاخص و کارآمدی را از میان اقلیت‌های قومی و مذهبی انتخاب کند، همه ایرانیان می‌توانند احساس کنند که دیده می‌شوند. 

این کنشگر باسابقه حوزه محیط‌زیست ادامه داد: خانم انصاری بهتر است از معاونان و مدیرکل‌هایی در ستاد سازمان و استان‌ها استفاده کند که رابطه بهتری با تشکل‌های مردم‌نهاد دارند و به حضور مردم و جذب مشارکت‌های مردمی برای حفظ محیط‌زیست، باور جدی دارند و در سابقه آن‌ها، احترام به تشکل‌های محیط‌زیستی دیده شده است. پیشنهاد می‌کنم که خانم دکتر از مدیرانی استفاده نکند که در این حوزه کارنامه قابل قبولی ندارند. 

وی در پایان تصریح کرد: حتما بخشی از مدیران سازمان محیط‌زیست باید از میان افرادی انتخاب شوند که به قوانین و مسائل حقوقی حوزه محیط‌زیست اشراف داشته باشند، زیرا تسلط مدیران سازمان بر قوانین و مقررات این حوزه، می‌تواند کمک زیادی به سازمان محیط‌زیست داشته باشد تا در تعامل‌هایی که این سازمان با نهادهای دیگر دارد، مدیران مربوطه بتوانند حق سازمان را محفوظ نگه دارند.