پنج برابر شدن هزینه برق در سایه خاموشی‌ها | ماجرای افزایش بی سر و صدای تعرفه برق چیست؟

رویداد۲۴ | محمد مهدی تولایی: ر سال‌های اخیر، قبض‌های برق به یکی از چالش‌های جدی زندگی روزمره شهروندان تبدیل شده است. مردم از یک‌سو با خاموشی‌های مکرر و اختلال در زندگی روزانه روبه‌رو هستند و از سوی دیگر، قبض‌هایی دریافت می‌کنند که چندین برابر قبض‌های سابقشان است. از این رو پرسش‌های جدی درباره نظام تعرفه‌گذاری و شفافیت هزینه‌ها مطرح است.

بررسی‌های رویداد۲۴ نشان می‌دهد هزینه نهایی قبض برق تا پنج برابر میزان انرژی مصرفی خانوارهاست.

برای مثال در آخرین قبض برق صادره برای یک مجتمع‌ مسکونی در تهران، ردیفی تحت عنوان «انرژی مصرفی» وجود دارد که هزینه آن حدود ۳۰ میلیون تومان ثبت شده است، اما با اضافه شدن ردیف‌هایی با عناوین «بهای قدرت»، «بهای انرژی راکتیو»، «بهای فصل»، «هزینه سوخت نیروگاهی»، «تعدیل دیرکرد بهای برق»، «عوارض برق» و در نهایت «مالیات بر ارزش افزوده»، مبلغ نهایی قبض به عدد حیرت‌آور ۱۵۰ میلیون تومان رسیده؛ یعنی پنج برابر بهای واقعی مصرف! این در حالی است که طی همین دوره، چندین نوبت قطعی برق مداوم در طول هفته رخ داده است.

سوال اینجاست که، آیا محاسبه این ردیف‌های متعدد بر اساس معیار‌های شفاف و قابل نظارت انجام می‌شود؟ چرا مشترک در عین تحمل قطعی های مکرر، باید هزینه‌هایی را بپردازد که ارتباط مستقیم با مصرف او ندارند؟ و چگونه است که در شرایطی که به دلیل قطعی‌های گسترده، مصرف واقعی کاهش یافته است، مبلغ قبض نه تنها کم نمی‌شود بلکه افزایش می‌یابد؟

یکی از دلایل این وضعیت، ساختار پیچیده تعرفه‌گذاری برق است. قبض‌های امروزی شامل ردیف‌های متعددی هستند که برای بسیاری از مردم قابل درک نیستند. این عدم شفافیت باعث ایجاد بی‌اعتمادی شده است. در واقع حتی اگر یک خانوار تلاش کند مصرف خود را کاهش دهد، باز هم نمی‌تواند پیش‌بینی دقیقی از مبلغ نهایی قبض داشته باشد.

از سوی دیگر، فرسودگی شبکه انتقال و توزیع برق سبب می‌شود بخش قابل توجهی از انرژی تولیدی در مسیر هدر برود. طبق پژوهش‌های انجام شده، در ایران حدود ۴۰ درصد از انرژی تولیدی در جریان انتقال از بین می‌رود و حدود ۱۳ درصد برق تولیدی در شبکه توزیع تلف می‌شود. این اتلاف انرژی در نهایت به‌صورت افزایش قیمت‌ها از جیب مصرف‌کننده جبران می‌شود؛ در حالی که در بسیاری از کشور‌ها شرکت‌های توزیع موظف به کاهش تلفات هستند و اجازه انتقال این هزینه به مشترک را ندارند.

افزایش تعرفه‌ها در سایه خاموشی‌ها

در تابستان امسال، دولت افزایش قابل توجهی در تعرفه برق اعمال کرد؛ اقدامی که با اعتراض گسترده شهروندان روبه‌رو شد. بسیاری پرسیدند: چرا باید قبض‌های گران‌تر پرداخت کنیم در حالی که روزانه چند ساعت برق نداریم؟ این روند می‌تواند پیامد‌های اجتماعی گسترده‌ای داشته باشد. خانوار‌های کم‌درآمد که توان پرداخت قبض‌های چند ده یا چند صد میلیونی را ندارند، بیش از همه آسیب می‌بینند. افزایش ناتوانی در پرداخت قبوض می‌تواند به قطع انشعاب و بروز مشکلات اجتماعی و حتی امنیتی منجر شود.

به نظر می‌رسد برای عبور از این بحران، چند اقدام فوری ضروری است: نخست شفاف‌سازی ساختار قبض‌ها؛ باید هر ردیف از قبض توضیح شفاف و فرمول مشخص داشته باشد تا برای مردم قابل درک باشد. راه حل بعدی، تناسب تعرفه‌ها با کیفیت خدمات؛ است. در دوره‌هایی که خاموشی رخ می‌دهد، تخفیف متناسب باید به طور خودکار در قبض اعمال شود.

نظارت بر هزینه‌کرد عوارض هم باید در دستورکار قرار بگیرد. مبالغی که با عناوینی، چون توسعه شبکه و انرژی تجدیدپذیر از مردم دریافت می‌شود باید با گزارش عمومی شفاف همراه باشد.

در نهایت حمایت از اقشار آسیب‌پذیر، در اعمال تعرفه‌ها اهمیت دارد. تعرفه‌های حمایتی و یارانه‌های هدفمند ضروری است تا فشار اقتصادی بر این گروه‌ها کاهش یابد.

مردم آماده‌اند هزینه واقعی انرژی را بپردازند، مشروط بر اینکه این هزینه به بهبود خدمات منجر شود. تا زمانی که قبض‌های برق چند برابر بهای واقعی مصرف باشد و خاموشی‌ها ادامه داشته باشد، نارضایتی عمومی و مطالبه‌گری اجتماعی افزایش خواهد یافت. به ویژه آنکه نهاد متولی تامین برق نیز پی در پی در حال تهدید به قطع برق در صورت تاخیر در پرداخت قبوض است.

اکنون زمان آن رسیده است که وزارت نیرو و شرکت‌های توزیع برق به‌طور شفاف درباره ساختار تعرفه‌ها، دلایل اضافه شدن ردیف‌های متعدد به قبض‌ها و نحوه هزینه‌کرد عوارض دریافتی پاسخ دهند. مردم حق دارند بدانند چرا بهای واقعی مصرف ۳۰ میلیون تومانی به قبضی ۱۵۰ میلیون تومانی تبدیل می‌شود و در عین حال با قطعی‌های چندساعته روزانه مواجه هستند. پاسخگویی مسئولان و ارائه راهکار‌های عملی برای کاهش خاموشی‌ها و شفافیت در محاسبات قبض‌ها می‌تواند گام مؤثری در بازسازی اعتماد عمومی و کاهش نارضایتی گسترده باشد.