نقدی بر رمان غرق در عشق خویشتن. نوشته سهراب طاهر. ترجمه ابراهیم دارابی / صادق شکیب

این رمان دوجلدی  در 698 صفحه توسط انتشارات دگر ساز در سال 1401 منتشر شده است . سهراب طاهر از کادرهای فرقه دموکرات آذربایجان بود که برای طی دوره خلبانی از طرف فرقه دموکرات آذربایجان  به باکو فرستاده می شود . با شکست فرقه دموکرات،  سهراب طاهر نمی تواند به ایران برگردد  و مانند بسیاری کسان دیگر مجبور به ماندن در باکو می شود . سهراب طاهر در رشته ادبیات به تحصیل می پردازد . از نویسنده  های سرشناس آذربایجان و عضو کانون نویسندگان آذربایجان می شود . سهراب در  رمان دوجلدی غرق در عشق خویشتن  زندگی و مبارزات سید جعفر پیشه وری را از دوره کودکی به قلم آورده است .چنان مواردی را در این رابطه  با واژگانی دلنشین  و شیوا به شکل هنرمندانه ای مطرح کرده است که   اثری به یاد ماندنی  به درازای  تاریخ در فرهنگ کشورمان بوده و خواهد بود و مایه افتخار هر ایرانی که در عرصه  ادبیات داستانی مان چنین اثر باشکوهی خلق شده است . . ماکسیم گورگی در رمان زندگی ماتوی کوژمیاکین با ترجمه  رفیق جانباخته هوشنگ قربان نژاد که  در سال 1358 توسط انتشارات پیشگام در 691 صفحه  منتشر شد ، به صورت هنرمندانه ای بیداری خلق روس را بیان کرده است که از شاهکارهای ادبیات جهانی است .سهراب طاهر بی اغراق در رمان غرق در عشق خویشتن بسان گورگی،  بیداری مردم ایران  بالاخص مردم اذربایجان را در دهه بیست   را با متد هنری در خور تحسینی  به  تصویر کشیده است. در رمان چهار جلدی جان شیفته ، رومن رولان با افریدن شخصیتی به نام آنت ، نگاه انسانی  به سیمای زن در عرصه فرهنگ، تحولی بزرگ ایجاد کرد .و نام آنت را جاودانه ساخت .  اسم آنت در فرهنگ و ادبیات جهان مترادف با عشق و شور عاشقانه و فعالیت و تلاش سودایی است . . سهراب طاهر همان کار را با آفریدن  شخصیتی به نام دقیقه نموده است . از شور عشق شیدایی دقیقه بسان رولان چنان هنرمندانه سخن گفته است که نام وی همچون نام آنت برای همیشه در تاریخ ادبیات داستانی میهن ما  جاودان خواهد ماند . شور عشق در اعماق وجود دقیقه چنان شعله ور است که وی را به فداکاری های بزرگی در راه عشق خویش می نماید . هر چند می داند این عشق هرگز به وصال نخواهد  انجامید . این نکته  حاکی از عظمت شور شیدایی  عشق است که وقتی وجود فردی را فرا می گیرد بخاطر عشق خویش مبادرت به فعالیت هایی فداکارانه  انسانی در راه عشق خویش می نماید .  سهراب از کودکی و نوجوانی پیشه وری با تسلطی حیرت انگیز با واژه هایی فصیح  چنان ماهرانه سخن می گوید که خواننده در می یابد وی برغم  داشتن  آرزوهای شخصی برای زندگی در رفاه و آسایش نمی توانست جز پیشه وری انقلابی که بخاطر عشق به وطن به همه ی تمایلات  رفاه طلبی پشت پا می زند ،  باشد . . بدون داشتن  ادعایی که کسی را بابت این همه گذشت و فداکاری مدیون و مرهون خود بداند . یا روح خود شیفتگی و خود بزرگ بینی   حتی ذره ای مجال رشد و  نمود در کنه شخصیت وی داشته باشد. و خود رابرتر و بالاتر از دیگران بداند . پیشه وری  همواره  خود را جزیی جدایی ناپذیر  از وطن  و دارای تعلق خاطری گسست ناپذیر به مهین خویش می بیند .  زنده یاد پیشه وری به  زندگی در رفاه  در باکو پشت می کند و برای فعالیت انقلابی برغم همه ی خطرات جانی به ایران برمی گردد . او که با اکثر انقلابیونی که بعد از انقلاب اکتبر به قدرت رسیدند آشنایی و  رابطه دوستانه داشت می توانست با ماندن در کشور شوراها بی هیچ دغدغه خاطر در آسودگی زندگی کند . سهراب طاهر چنان ساده و صمیمی این کار بزرگ پیشه وری را روایت می کند که خواننده با توجه به ساخت و بافت رمان و شخصیت پیشه وری جز این هم از او نمی تواند انتظاری داشته باشد . طبعا  عمل وی را نه کاری قهرمانانه که سیر طبیعی زندگی جعفر پیشه وری می داند . این صمیمیت نویسنده  با خواننده برفضای  کل رمان تسلطی  کامل دارد . . احساس یگانگی نویسنده با خواننده و  حس صمیمانه ای که سهراب طاهر برفضای رمان حاکم کرده است بر جذابیت رمان بصورت بس شگرفی افزوده است . موردی که در کمتر اثر هنری  می توان اینسان تبحری را مشاهده کرد .. این حس از بدو تولد پیشه وری  تا زمانی که وی نخست وزیر دولت ملی می شود بر روایت سهراب از همه ی رویدادها حاکم است . در رمان  به یاد ماندنی چشم هایش،  بزرگ علوی از ماکان و عشق او سخن می گوید . به هنگام روایت عشق پیشه وری و دقیقه،  گویی ماکان را می بینیم که بخاطر فعالیت سیاسی مجبور به پشت پازدن به عشق خویش می شود . بدون آنکه ذره ای از عشق او به زندگی شخصی یا معشوقه اش  کاسته شود . سهراب طاهر وقتی از دهقانان  روستای زادگاهش سخن می گوید و روابط روستایی را ماهرانه به تصویر می کشد ، با همان تسلط از انقلابیون باکو و رفتارهای  فرصت طلبانه بازرگانان باکو روایتی دقیق و هنرمندانه می کند . تبحر سهراب طاهردر بازنمایی روحیه و خصلت های اقشار مختلف جامعه نمایشگر عمق شناخت وی از جامعه و درک عمیق او از متد هنری است که وی را تا بدین سان موفق نمو ده است . در زندان رضا شاه وقتی از گروه 53 نفر سخن می گوید و شهامت دکتر ارانی را توصیف می کند چنان مهارتی  نشان می دهد که تاکنون کمتر کسی توانسته است زنده یاد ارانی را اینچنین دقیق  معرفی کند .کار شگفت انگیزی که بسان نگینی درخشان در تاریخ ادبیات میهن ما همواره خواهد درخشید .  این درخشش  مایه سرافرازی ادبیات مردمی میهن ما هست که آموختنی های فراوانی حتی برای نویسنده هایی که بعد از این  وارد اینگونه  سبک نوشتاری خواهند شد ، دارد . دکتر تقی ارانی این دانشمند بزرگ و جسور در رمان سهراب چنان وصف شده است که در واقعیت زندگی  همان طور  بود .شخصیت کاریزماتیک  و جذاب  ستایش برانگیزی داشت .  بدون هر نوع اغراق .وجوه مختلف شخصیت  والای دکتر ارانی  در معرض دید خواننده گذاشته شده است . در پی حواث بعد از فرار رضا شاه که منجر به آزادی زندانیان سیاسی می شود  سید جعفر پیشه وری  با انتشار روزنامه آژیر در گستره وسیعی شروع به فعالیت سیاسی می کند . و با رفتن به آذربایجان و تبادل نظر با دوستان خود به همراه آن ها فرقه دموکرات آذربایجان را تاسیس می کند . سهراب طاهر با ذکر روحیه و خصلت اکثر مسئولان فرقه و دولت ملی آذربایجان نشان می دهد که شناخت عمیقی از اصول مبارزه و مبارزان دارد .  رمان غرق در عشق خویشتن آموزه های  فراوانی برای آموختن دارد.. ازجمله از  نکات مهم اینکه در بخشی از رمان آمده است :  دهقانانی که توسط دولت ملی زمین خان هایی را که درمیان آن ها تقسیم شده بود به به خود خان ها برمی گرداندند .  این می رساند که هر اصلاح و تحول پایداری  از بالا نمی  تواند  صورت گیرد بلکه لازمه هر تحولی در درجه اول منوط به این است که همه اقشار  اجتماعی می بایست به حق و حقوق خویش وقوف یابند . در غیر این صورت هیچ دگر گونی اجتماعی عمیقی  صورت نخواهد گرفت .  می توان این رمان را همچنین ، پاسخی تاریخی به خلیل ملکی دانست که مخالف انحلال تشکیلات  رسمی حزب توده ایران در آذربایجان و پیوستن و ادغام  در  فرقه دموکرات آذربایجان بود . سهراب طاهر نشان می دهد که تصمیم کمونیست های بزرگی چون ممی ننه کرانی در همسویی  با زنده یاد پیشه وری پاسخی درست و سنجیده به یک  ضرورت تاریخی در آن مقطع زمانی بود .  سوای آن که گوشه هایی از  مطالب  رمان در این مقاله ذکر شد ، . نکته مهمی را که باید در نظر گرفت . ترجمه هنرمنانه استاد ابراهیم دارابی از رمان است ، .که  بایست مد نظر داشت . ترجمه متون ادبی در ایران بعد از انقلاب مشروطیت ابعادی وسیع بخود گرفت . ترجمه سوای اینکه یک فن است بیشتر از آن نوعی هنر است و روح خلاقه ای می طلبد . در بدو شروع ترجمه آثار ادبی ،  اغلب مترجمان بصورت  واژه به واژه مبادرت به  ترجمه  اثر ادبی می کردند . اولین ترجمه ای که در ایران  هنر ترجمه در آن رعایت شد.  اثری از  ارنست همینگوی با ترجمه نجف دریا بندری بود . دریابندری  نه به صورت واژه به واژه بلکه داستان  را  بصورت مفهومی ترجمه کرد . که می شود گفت کار وی انقلابی در ترجمه اثار ادبی ایجاد نمود و این کار را به  بستری مناسب هدایت کرد . از آن پس بود که در کشور ما مترجمانی بزرگ پای به عرصه فرهنگ نهادند و اثرهای جاودانه ای از ادبیات جهان را به زبان فارسی برگردانند . زنده یاد به آذین و  محمد قاضی نمونه ای از این مترجمان هستند . استاد دارابی با ترجمه ی مفهومی از رمان غرق در عشق خویشتن نشان داده است که درک خلاقانه ای از هنر ترجمه دارد . ترجمه اثار ادبی چنان مهم است که هوشنگ ابتهاج در کتاب پیر پرنیان اندیش به نقل از زنده یاد طبری می گوید : کار به آذین در ترجمه رمان جان شیفته نه صرف ترجمه که آفرینش ادبی است . اغراق نیست که کار سترگ استاد دارابی را هم رده کار بزرگ به آذین  با رمان جان شیفته  قلمداد کرد .

صادق شکیب مرداد 1404