مهدی افروزمنش

معاون سردبیر / هم میهن

مطبوعات در ایران دوره‌های مختلفی از انواع فشارها و تحدیدها را از سرگذرانده‌اند. دوره‌های کوتاه و طولانی که به‌صورت روشن، تابعی از وضعیت سیاسی کشور بوده است. بنابراین پربیراه نبوده که در بررسی جزئیات برخورد با مطبوعات، بیشتر از همه به‌نام خبرنگارها، یادداشت‌نویس‌ها و تحلیلگران حوزه‌های سیاسی برخورد. آنها همواره اولین قربانیان تحدید علیه مطبوعات بوده‌اند به‌گونه‌ای‌که دماسنج فشار بر مطبوعات همواره بر میزان آسودگی یا محدودیت آنها تنظیم بوده است. در این راستا به لیست بلندبالایی از اسامی این همکاران برخورده می‌شود اما سال 1401 را باید از این نظر سالی خاص برای مطبوعات برشمرد.

سالی که دماسنج فشارها نه با احضار، پرسش و پاسخ و بازداشت خبرنگاران سیاسی که با بازداشت خبرنگاران اجتماعی بالا و پایین شد. در تماشای کلیت فشارها این تفکیک بیانگر نکته خاصی نیست اما در نگاهی نزدیک‌تر این تغییر جهت سویه فشارها بیانگر اهمیت موضوع اجتماعی در بررسی مسائل قلمداد می‌شود. طلیعه‌های این تغییرجهت البته از سال‌ها قبل و با خلق اصطلاح «سیاه‌نمایی»، به‌عنوان اتهامی علیه خبرنگاران آغاز شده بود اما سال 1401 به اوج خودش رسید. نگاهی گذرا به خبرنگاران تحت‌فشار قرار گرفته و حتی فراتر از خبرنگاران دلیل فشار به روزنامه‌ها، بیانگر در صدر بودن رویکردهای اجتماعی به‌خصوص زنان است.

زنان هم به‌عنوان سوژه، هم ابژه فشارها، امسال با فاصله بسیار زیادی از سایر سوژه‌ها و ابژه‌ها در صدر قرار داشتند. این موضوع به‌خصوص در سالی مملو از اخبار سیاسی مربوط به تحریم‌ها، لفاظی‌های خارجی، عملکرد آژانس و چندین و چند تنش عمده بین ایران و آمریکا به‌علاوه سالی پر از حاشیه‌های اقتصادی مانند افزایش قیمت‌ها و اختلاس‌‌ها به موضوع اهمیت بیشتری هم می‌دهد. در این سال از میان 77 نفر خبرنگار بازداشت‌شده بعد از شهریورماه (آمار تقریبی و مربوط به موارد گزارش‌شده به کمیته آزادی خبرنگاران انجمن صنفی روزنامه‌نگاران است)، درصد خبرنگاران اجتماعی یا شهره به این صفت، بیشتر از سایر تخصص‌های درون روزنامه‌نگاری بوده است. هرچند تعداد زیادی از این خبرنگاران بعد از دریافت حکم به قید وثیقه آزاد شده‌اند اما با این‌حال آنچه اهمیت دارد، بازداشت آنها در پروسه فشار بر مطبوعات است. خبرنگاران اجتماعی در این سال بیشتر به خاطر فعالیت‌های خود در زمینه جامعه مدنی، گزارش آسیب‌های اجتماعی و مسائلی از این دست تحت فشار قرار گرفته‌اند. اوج این مسئله در بازداشت طولانی الهه محمدی و نیلوفر حامدی متبلور است که به‌سبب انتشار خبر فوت مهسا امینی در پروسه ارشاد و گزارش میدانی از مراسم خاکسپاری مراسم دفن او بوده است.