دیده‌بان ایران– لیلا شوقی: زنگ‎های هشدار خشکسالی برای سال آینده از همین حالا به صدا درآمده است. البته از ابتدای سال، در همه روزها و ماه‎ها، کارشناسان هشدار و مدیران دولتی آمار می‌دادند که حال آبی تهران پایتخت بحرانی است، زمانی که براساس آمارهای اعلام‌شده در دی‌ماه امسال، ۸۵ درصد از سدهای تهران، خالی‌اند و این در حالی است که پایتخت به عنوان پرجمعیت‎ترین شهر کشور، با جمعیت بیش از ۱۴ میلیون نفر در روز، به تامین سالانه بیش از یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعب آب برای مصارف شرب و بهداشتی نیاز دارد.

حال خراب آب تهران از هوایی که ندارد هم بدتر است، در سال آبی گذشته، تنها ۱۹۰ میلی‎متر باران در پایتخت آمده است و امسال هم شرایط آبی تهران چندان متفاوت نیست، چراکه از ابتدای سال آبی یعنی مهر ۱۴۰۲ تا پایان دی‌ماه، میزان بارندگی‌های تجمعی ۵۲ درصد نسبت به میانگین بلندمدت کمتر بوده و برای تامین آب شرب مشترکان پایتخت‌نشین، بیش از ۲۸۰ میلی‎متر آب باران در سال نیاز است. به عبارت دیگر، با این که در چند روز اخیر، رحمت خداوندی شامل حال تهرانی‎ ها شد و باران بارید، ولی از نظر کارشناسان، خشکسالی در سال آینده نیز ادامه خواهد داشت تا سال ۱۴۰۳، تهران وارد سال چهارم خشکسالی شود.

آمارهایی وضعیت بحرانی ذخایر آبی تهران

پایتخت، امسال شاهد پاییز گرم و کِشداری بود و تا همین چند روز قبل، زمستان نیز همان‌طور گرم و عجیب ادامه داشت و زمین تشنه تهران در حسرت یک قطره آب بود. شرایط بارندگی امسال تهران آن‌قدر نگران‎کننده است که همین چند روز قبل نگرانی‎‌ها رسانه‎ای شد و میزان ورودی آب به سدها، بحرانی عنوان شد؛ به نحوی که براساس آمارهای شرکت آب منطقه‌ای استان تهران، ۸۵ درصد مجموع ظرفیت‌‎های مخازن سدهای پایتخت، خالی و ذخیره آبی تهران تنها ۲۷۷ میلیون متر مکعب است. امسال وضعیت ذخیره آبی تهران مشابه شرایط سال گذشته است، با این تفاوت که وضعیت سدهای شرق پایتخت از سال قبل هم وخیم‌تر و البته وضعیت سدهای غرب تهران از زمان مشابه پارسال، کمی بهتر است.

البته شاید گفته شود که حجم ذخایر پشت سدهای تهران تقریبا مشابه سال‌های قبل است و حالا سال‎هاست که کشور و مخصوصا تهران، با خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند؛ مساله پایتخت اما جمعیت بالای آن است، هرچند که جمعیت ثابت تهران در ابتدای سال ۱۴۰۲، ۲.۹ میلیون نفر عنوان شده است، اما پایتخت در هر روز، شاهد تعداد بالایی زیادی از افرادی است که از شهرها و استان‌های اطراف روانه تهران می‌شوند و عملا جمعیت شناور پایتخت در طول روز به بیش از ۱۴ میلیون نفر می‌رسد. به عبارت دیگر، تهرانی که بیشترین مهاجرپذیری را بین شهرهای دیگر کشور دارد، جمعیت شناور روزانه آن بیشتر از سایر شهرهای کشور است و این در حالی است که تهران، یکی از استان‎هایی است که بیشترین و شدیدترین کمبود آبی را تجربه می‌کند.

در سال آبی ۱۴۰۱-۱۴۰۲، تهران به عنوان پنجمین استان خشک کشور شناخته شد. البته پایتخت به‌جز پرجمعیت ‎ترین شهر کشور، در خشکسالی هم رتبه‌دار است. خردادماه امسال ۹۹.۸ درصد مساحت استان با خشکسالی روبه‌رو شد که در این میان، ۸۶ درصد از مساحت آن، تحت تاثیر خشکسالی شدید و بسیار شدید قرار داشت. نکته مهم این است که ۴۵ درصد از کل آب موجود پایتخت، صرف بخش کشاورزی می‌شود و مجموع آب‌های کل استان از منابع سطحی و زیرزمینی شامل چاه‌ها، قنات‌ها و چشمه‌ها، رودخانه‌ها، سد، کانال، پساب تصفیه‌خانه و … تامین می‌شود و بدتر این که حدود ۶۵ درصد از مجموع آب‌هایی که در زمین‎های کشاورزی تهران پایتخت، استفاده می‌شود، از منابع زیرزمینی و آب‌های سطحی تامین می‌شود.

مصرف بیش از اندازه آب در تهران

بنابر گزارش دیده بان ایران؛ همه آمارها از بحرانی بودن وضعیت آبی تهران حکایت دارند. همین چند وقت پیش، محسن اردکانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران، به ایسنا گفته بود که امسال، بارندگی‌ها در استان تهران ۴۶ درصد نسبت به میانگین بلندمدت کمتر بوده است. این در حالی است که شرایط سرانه مصرف آب در تهران نیز بغرنج است. تهرانی‌ها روزی ۸۰ لیتر بیشتر از مردم کشورهای پیشرفته آب مصرف می‌کنند. سرانه مصرف در تهران باید طبق الگوی مصرف برای هر خانوار ۱۲ هزار لیتر در ماه باشد. این عدد اما برای هر تهرانی ۱۲۵ لیتر در شبانه‌روز است.

به عبارت دیگر، سرانه مصرف آب در استان تهران برای هر نفر، ۲۵۰ لیتر است که عدد بسیار بالایی به حساب می‌آید، چراکه سرانه مصرف بسیاری از کشورهایی که در حاشیه دریای مدیترانه قرار دارند و میزان بارندگی آن‌ها بیش از ۷۵۰ لیتر در سال است، ۱۷۰ لیتر در شبانه‌روز است؛ حال آن که تهران با بارندگی ۱۹۰ میلی‌متر در سال، سرانه مصرف ۲۵۰ لیتر در شبانه‌روز دارد که بسیار بیشتر از میانگین جهانی محسوب می‌شود.

با این تفاسیر، آنچه که اخیرا مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران گفته است، بیش از پیش حائز اهمیت جلوه می‌کند؛ به گفته اردکانی، سالانه یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب در استان تهران برای شرب و بهداشت توزیع می‌شود. با در نظر گرفتن توزیع مصرف ۶.۵ میلیارد آب شرب و بهداشت در کل کشور، ۲۳ درصد از منابع آب شرب و بهداشت کشور فقط در استانی توزیع می‌شود که پایتخت در آن قرار دارد. به همین دلیل است که اردکانی معتقد است که فقط اگر تنها ۲۰ درصد از مصرف آب در کشور کاهش پیدا کند، ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب در تهران صرفه‌جویی می‌شود.

خشکسالی پایتخت با وجود بارندگی‌های اخیر ادامه خواهد داشت

هرچند که در چند روز گذشته، تهران رنگ باران به خود دیده است و ابرهای تیره، بالای سر پایتخت نمود پیدا کرده‌اند، اما شرایط ذخایر آبی تهران همچنان بد است. البته شاید حالا بسیاری از پایتخت‌‎نشین‎ها فکر کنند که سدها پر شده‌اند و کام تشنه زمین سیراب شده است و نگرانی بابت کمبود آب در سال آینده وجود نخواهد داشت، اما محمود یزدانی، کارشناس حوزه آب و انرژی نظر متفاوتی دارد؛ او به خبرنگار دیده‎بان ایران می‌گوید: «اقلیم ایران خشک و نیمه خشک است و کشور هم با خشکسالی دست‌وپنجه نرم می‌کند.»

یزدانی همچنین توجه مخاطبان را به جمعیت تهران، جلب می‌کند و توضیح می‌دهد که «با توجه به جمعیت حدود ۱۵ میلیونی تهران، در شرایط نُرمال باید ۲۸۰ میلیمتر بارندگی در سال آبی اتفاق بیفتد. حال آن که در سال آبی گذشته تهران تنها ۱۹۰ میلی‎متر بارندگی داشته و در سال آبی جاری که از مهر ۱۴۰۲ آغاز شده است نیز وضعیت بارندگی‌های استان چندان بهتر نبوده است.»

او تاکید دارد که «نمودار بارندگی‎ها در سال آبی، می‌گوید که در سه بخش سال، میزان بارندگی‎ها باید نُرم مشخصی داشته باشد؛ یعنی درصورتی که ۷۰ درصد بارندگی‌ها در پاییز و زمستان اتفاق بیفتد، ۲۵ درصد بارندگی‎ها در بهار و ۵ درصد نیز در تابستان ببارد، می‎توان امیدوار بود که سال آبی با کمبود مواجه نشود، چراکه ذخیره آبی تنها در چنین شرایطی قابل قبول خواهد شد.»

شرایط بارندگی در پاییز و حتی زمستان نسبتا خشک امسال به شکل دیگری پیش رفته و آمار پایین بارندگی‌های نیمه دوم سال ۱۴۰۲ باعث شده است که نگرانی کارشناسان از تداوم خشکسالی در سال ۱۴۰۳ بیشتر شود. به همین دلیل است که یزدانی می‎‌گوید: «برای بارش اندک باران اخیر نباید خوشحال بود. زمانی که دو سال گذشته در تهران خشکسالی داشتیم و اکنون در سال سوم خشکسالی هستیم، باید اذعان داشت که سال چهارم خشکسالی در انتظار پایتخت‎نشین‎ها قرار دارد.»

بحران آب تهران چگونه می‌تواند حل شود؟

نسخه همه مدیران آب و فاضلاب تهران در همه سال‎هایی که سایه خشک و خشن خشکسالی بر سر پایتخت افتاده است، یک چیز است: «مردم کمتر آب استفاده کنند.» درست است که سرانه مصرف آب در ایران بیشتر از کشورهای دیگر است، اما محمد درویش، کارشناس محیط‌زیست پیشنهادات متعددی برای گذر از خشکسالی در تهران دارد. او در این زمینه به خبرنگار دیده‌بان ایران می‌گوید: «نه راه‌های بازدارنده که بهترین مدیریت برای کاهش منابع آبی، راه‌های تشویقی و کاربردی است.»

پیشنهاد درویش است که طرح تعویض شیرهای آب اجرایی شود و شیرهای آب هوشمند شوند. همچنین به گفته او، تخصیص کنتورهای آبی به هر واحد آپارتمانی به‌جای استفاده از کنتور اشتراکی در یک ساختمان، می‌تواند گزینه مناسبی برای ترغیب مشترکان به کاهش مصرف آب باشد، چراکه با اشتراکی بودن کنتورهای آبی، مشترکین کم‌مصرف رغبتی برای صرفه‎جویی ندارند و باید هزینه مصرف آب مشاعات دیگر ساختمان‎ها را هم پرداخت کنند.

اجرایی شدن طرح تشویق صرفه‎ جویی مصرف‌کننده‎ها به صورت گسترده و جدا کردن آب شرب و آب آشامیدنی از یکدیگر، از دیگر پیشنهادات درویش است. او توضیح می‎دهد که «یکی از مشکلات بزرگ آب در تهران، مصرف بالای ادارات دولتی و شرکت‌های خصوصی است که حدود ۳۰ درصد از مصارف آبی مصرف‎کننده‎ ها را شامل می‌شود. این در حالی است که هزینه آب مصرفی از بسیاری از ادارات دولتی دریافت نمی‌شود. درصورتی که اگر با پرمصرفی ادارات دولتی برخورد جدی شود، مصرف‎کننده‎های دیگر، شهروندان تهرانی، در صرفه‌جویی از مصرف آب، جدی‎تر رفتار می‌کنند.»

بخش کشاورزی باید برای مصرف آب‌های زیرزمینی مالیات پرداخت کند

یزدانی اما به شکل دیگری به موضوع مدیریت منابع آبی کشور و تهران نگاه می‌کند، از نظر او طرح تخصیص منابع آبی که همین چند ماه قبل، در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید، میمون و مبارک است؛ بخصوص که براساس این طرح، از این پس، بخش کشاورزی کشور باید برای استفاده از منابع آب زیرزمینی مالیات پرداخت کند.

از نظر این کارشناس حوزه آب و انرژی، مدیریت منابع آبی در حوزه‌های کشاورزی و صنعت که بخش انبوهی از آب ایران را مصرف می‌کنند، می‎تواند به مدیریت ذخایر آبی کشور کمک کند. او معتقد است با توجه به مصرف بیش از اندازه بخش کشاورزی از منابع سطحی آب در مناطق خشک و نیمه خشک، می‎توان امیدوار بود که بخش زیادی از کمبود آبی در کشور و مخصوصا در تهران پایتخت حل شود.

یزدانی البته این نکته را هم می‎گوید که «باید قبول کنیم که مشترکان تهرانی بسیار بیشتر از متوسط جهانی آب مصرف می‎کنند و این در حالی است که با کاهش تنها ۲۰ درصدی مصرف آب توسط پایتخت‌نشینان، تهران می‎تواند سال آبی را با خیال راحت‌‎تری سپری کند.» البته شکی نیست که تحقق این هدف، نیاز به فرهنگ‎سازی و آگاهی‌رسانی موثر توسط دستگاه‌های دولتی بخصوص شرکت آب و فاضلاب استان تهران دارد.

منبع: سایت دیده بان ایران