بشار اسد هنوز از قصرش فرار نکرده بود که اسرائیل سلاح‌هایش را جلا می‌داد. هم‌زمان با نخستین قدم‌هایی که اسلام‌گراها (اسلامیست‌ها) در رأس حکومت در سوریه برمی‌دارند، ارتش اسرائیل به‌طور منظم توانائیِ نظامی همسایه‌اش رانابود ساخته و بر روی خاک آن کشورمداخله می-کند، آن هم با نقض فاحش حقوق بین‌المللی.

نویسنده Angélique Mounier –Kuhn برگردان بهروز عارفی 

همان‌گونه که طبیعت از فضای خالی وحشت دارد، به‌نظر می‌رسد که اسرائیل نیز از بی‌ثباتی ناشی از گذار سیاسی در کشورهای همجوار نفرت دارد. مگر اینکه به-خواهد از وضعیت به‌سود خود سوءاستفاده کند. حتی پیش از پخش خبر فرار بشار اسد در سحرگاه ۸ دسامبر، تل‌آویو شتاب‌زده مهره‌هایش را در سوریه جابه‌جا کرد.

ابتدا، قدرت‌نمائی به‌شکلِ استقرار نیروهای ارتش اسرائیل در ناحیه‌ی غیرنظامی زیر حفاظت نیروهای کلاه آبیِ سازمان ملل ناظر بر جداسازی (قطعِ درگیری‌ها) (FNUD) واقع در بلندی‌های جولان رخ داد. این منطقه‌ی حایل به‌درازای نزدیک به هشتاد کیلومتر، پس از آتش‌بس در سال ۱۹۷۴ تعیین شد. شش ماه بعد سوریه تلاش کرد جولان را که دو سوم آن (۱۲۵۰ کیلومترمربع) در سال ۱۹۶۷ به دست اسرائیل افتاده بود، پس گیرد ولی موفق نشد. از آن زمان، این سرزمین را که اشغال‌شده محسوب می‌شود و خانواده‌های دُروزیان (دَرزی‌ها) در آن زندگی می‌کنند، در درازنای سال‌ها، کولونی‌های (شهرک‌های مستعمره) اسرائیلی پرکرده اند. در سال ۱۹۸۱ اسرائیل به‌دنبال تصویب قانونی در کِنِسِت که شورای امنیت سارمان ملل متحد آن را باطل (کان‌لم‌یکن) اعلام کرد، بلندی‌های جولان را به خاک خود ملحق کرد (۱). تاکنون، فقط ایالات متحده در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۹، این الحاق را تأیید کرده است.

یک روز پس از هجوم ارتش اسرائیل به ناحیه جدایی بین جولان و سوریه، بنیامین نتانیاهو هنگام بازدید از سربازانش اعلام کرد که رژِیم بعثی با سقوط خود موجب «فروپاشی» پیمان ۱۹۷۴ نیز گردیده است. او افزود که این فروپاشی «خلائی در مرز با اسرائیل» ایجاد کرده است، و اندک زمانی بعد، در یک اطلاعیه «این تحرک موقتی و برگشت‌پذیر» را توجیه کرد. روزنامه‌ی اسرائیلی هآرِتس افشا کرد که علاوه بر دقیق‌نبودنِ متن، حتی واژه «موقتی» در نسخه‌ی عبری اطلاعیه دیده نمی‌شود. این نکته را نیز باید به این ابهام اضافه کرد که سربازان اسرائیلی پیشروی خود را به منطقه‌ی حایل محدود نکرده و با سوءاستفاده از ناپدیدشدن سربازان رژیم مخلوع، بارها به آن سوی مرز نیز تجاوز کرده اند و در چند محل روی دامنه‌ی سوریِ کوه حرمون (کوه شِیخ برای سوری‌ها) مُشرِف به دشت دمشق موضع گرفتند.

به‌موازات این تحرک‌ها در زمین، تل‌آویو نیروی هوایی‌اش را به‌کار انداخت و هرچه را که سوریه پس از سیزده سال جنگ داخلی و فروپاشی ارتش آن کشور از تجهیزات نظامی داشت، در یک عملیات شدید بمباران کرد: توپ‌های ضدهوائی، فرودگاه‌ها، پایگاه‌های دریائی، کارخانه‌های تولید سلاح، آزمایشگاه‌های تولید مواد شیمیائی؛ انبار مهمات، زره‌پوش‌ها، رادارها، موشک‌ها، پهپادها… بنابر اعلامیه‌های رسمی، پس از دو روز حمله‌های هوائی برای جلوگیری از مخاطره‌ی افتادن این سلاح‌ها به «دست‌ افراطی‌ها»، ارتش اسرائیل ادعا کرد که ۷۰ تا ۸۰ درصد از ظرفیت نظامی همسایه‌ی غربی‌اش را نابود کرده است، ولی همچنان به پرتاب سِیلی از موشک ادامه می‌داد. ده روز پس از آغاز این ضربه‌های تهاجمی که برخی با شدت بسیار همراه بود و شمارش به صدها می‌رسید، هیچ‌کدام از چهارده فرمانداری سوریه از این حملات برکنار نمانده بود.

پس از عملیات غافلگیرانه چند روز نخست، استراتژِی عملِ انجام‌شده موجب شد تا چندین پایتخت عربی و سپس اروپائی اعتراض کنند. اما، در میان شور و هیجان دیپلماتیکیِ در ارتباط با خواستِ برقراری تماس با قدرت جدید در دمشق، نکوهش از این تجاوز به حق حاکمیت، کوچکترین بازتابی نداشت. بااینکه بِن سائول، گزارشگر ویژه‌ی امور حقوق بشر و مبارزه ضدتروریستی سازمان ملل در ژنو اعلام کرد: «حقوق بین‌المللی اجازه نمی‌دهد که کشوری را به منظور پیش-گیرندگی خلعِ سلاح کرد، آن هم به این دلیل ساده که آن را دوست ندارید. چنین عملی کاملاً غیرقانونی است و هیچ پایه‌ای ندارد».

برق‌آساییِ عملیاتِ اسرائیل با نام «پیکانِ باشان»، در اشاره به نام بخشی از جولان در کتاب مقدس، و همچنین دقت درهدف‌های نشانه‌گرفته شده بیانگر شناخت بسیار خوب از خاک سوریه است. به این معنی که تل‌آویو از همان سرآغازقیام در سال ۲۰۱۱، خود را برای فروپاشی حکومت اسد آماده کرده بود (۲). در واقعیت، اسرائیل هرگز از تداوم حمله به سوریه در کمال قانون‌شکنی از آن تاریخ به بعد، بازنمانده است. به بهانه‌ی جلوگیری از سرایت جنگ داخلی به خاک اسرائیل، نیروی هوائی آن کشورده‌ها و ده‌ها حمله هوائی در سیزده سال گذشته انجام داده و عمدتاً موضع‌های ایران و میلیشیای وابسته به آن، حزب‌الله و نیز ارتش سوریه را هدف قرار داده است. این کار به این معنی نیست که اسرائیل خواسته بر جریان رویدادها تأثیر گذارد. برداشت این کشور از مناقشه، همواره امنیتی بوده است: آلون پینکاس، دیپلمات اسرائیلی در سال ۲۰۱۳ این اندیشه استراتژیکی را چنین خلاصه می‌کرد «بگذارید دو [نیروی وفادار و شورشی] خون همدیگر را بریزند. تا هنگامی‌که این وضع ادامه دارد، از جانب سوریه هیچ تهدیدی وجود ندارد». (۳)

با همان‌ گستاخی، بنیامین نتانیاهو در انتساب فضیلت سرنگونیِ دیکتاتور سوریه به شخص خود، کوچکترین تردیدی نکرد. در بلندی‌های جولان اظهار داشت که این کار «نتیجه مستقیم عملیات تعیین‌کننده ما علیه حزب‌الله و ایران» بود. اسرائیل پس از منهدم‌کردن غزه و درهم‌شکستن لبنان، امکانات نظامی را که احتمالاً حاکمیت جدید سوریه به ارث می‌برد، خرد می‌کند، در صورتی‌که امنیت داخلی آن کشوربا استحکام فاصله بسیار دارد و سربازان و کولون‌ها [اهالی شهرک‌های مستعمره] می‌توانند نزدیک به منبع‌های آب در زمین سوریه، آزادانه گشت بزنند. احمد الشرع با ترغیب جامعه بین‌المللی برای فشارآوردن بر تل‌آویو تأکید می‌کند که چنین وضعیتی یک جَوِ جنگی در محل ایجاد می‌کند، حال‌آنکه عقب‌نشینیِ ایران و شکست حزب‌الله که اسرائیل از آن به خود می‌بالد، چنین دخالت‌هایی را توجیه نمی کند. چهره‌ی جدید قدرت در دمشق که از نام جنگی-اش ، الجولانی، یعنی «اهلِ جولان» صرف‌نظر کرده است، در هر مصاحبه‌ای یادآوری می‌کند که «ما قصد نداریم [نه با اسرائیل و نه هیچ کشور دیگری] وارد مناقشه شویم، زیرا سوریه دیگر رمق ندارد ».

ضمیمه مقاله

اقتصادی ورشکسته

گرچه زوال اقتصاد سوریه در سقوط بشار اسد نقش داشت، از این پس، احیای آن یکی از اولویت‌های قدرت حاکمه جدید در دمشق است. احمد الشرع تأیید می-کند که «ما کشوری تکه‌تکه‌شده در هر زمینه را تحویل گرفته ایم: صنعت، بازرگانی، ارتش، بخش دولتی» (در مصاحبه با تلویزیون فرانسه24، ۱۷ دسامبر ۲۰۲۴). کار بسیار سختی درپیش است. سیزده سال جنگ داخلی دستگاه تولید را درهم شکسته و موجب سقوط لیره سوریه و تورم پایدار گشته که بیش از دوسوم جمعیت کشور را در فقر فروبرده است.

امروز، اساسِ اقتصاد سوریه در اثر خفقان حاصل از تحریم‌های بین‌المللی و غرق در تباهی به دلیل چپاول یکی از فاسدترین رژیم های جهان، به بخش اقتصاد خاکستری [غیررسمی] متکی است. در بهار گذشته، بانک جهانی تخمین می‌زد که تولید ناخالص داخلی پس از دوران انقباضی ۸۴% بین سال ۲۰۱۰ و ۲۰۲۳، فقط به ۶.۲ میلیارد دلار رسید، با عِلم به اینکه کارشناسان هزینه‌ی نوسازی کشور را دستِ‌کم صدها میلیارد دلار ارزیابی می‌کنند. (۱) همچنین، می‌بایست میزان ناچیز فعالیت‌ها و نزدیک به دو میلیارد دلار درآمد مخفی را که رژِیم ساقط، هرسال از قاچاق کاپتاگون کسب می کرد درنظر گرفت. احمد الشرع وعده داده که از تولید این ماده مخدره شیمیائی جلوگیری خواهد کرد.

چالش دیگری در انتظار اوست: بازسازیِ صنعت نفت. جمهوری اسلامی شیر نفت را که تا کنون سوریه را به‌طور مصنوعی زنده نگه‌داشته بود، بسته است. علاوه بر ایمن‌سازیِ ناحیه‌ی نفتی، چنین توان‌بخشی به سرمایه‌گذاری هنگفتی نیاز دارد، بدون اینکه ضرورتاً منبع مالی غیرمنتظره‌ای به‌وجود آورد. پیش از قیام، در سال ۲۰۱۰، در سوریه، روزانه به‌طور متوسط ۳۸۵ هزار بشکه نفت خام استخراج می‌شد – امروز به ۸۰ هزار بشکه کاهش پیداکرده است – و ذخیره‌های کشف-شده کشور ، به‌ترتیب، از نیم درصد و دودهم درصد کل جهان تجاوز نمی‌کند (۲).

زیرنویس‌های ضمیمه:

۱ – « Syria Economic Monitor, Spring 2024 : Conflict, Crises, and the collapse of household welfare », Banque Mondiale, Washington,24 mai 2024, https://documens.banquemondiale.org

۲ – « Facrbox : Syria’s energy sector », 14 août 2011, www.reuters.com

زیرنویس‌های مقاله اصلی:

۱- قطع‌نامه ۴۹۷ (۱۷ دسامبر ۱۹۸۱) شورای امنیت سازمان ملل متحد.

۲- Samuel Forey et Hèléne Sallon, « L’arsenal militaire syrien anéanti par la campagne de bombardements israéliens », Le Monde, 16 décembre 2024.

۳- Jodi Rudoren, « Israel backs limited strike against Syria », The New York Times, 5 septembre 2013.

Angélique Mounier –Kuhn

لوموند دیپلماتیک

سوریه. هیئت تحریر شام ، رادیوسکوپیِ یک دگرگونیِ ایدئولوژیکی برگردان بهروز عارفی