اسرائیل و ترکیه، دوستان دشمن‌نما ؟
؟Ariane Bonzon برگردان شهباز نخعي 

پیام رجب طیب اردوغان در شبکه اجتماعی ایکس (X) در ۳۰ مارس ۲۰۲۵ به مناسبت عید فطر، که باعث واکنش فوری وزیر امور خارجه اسرائیل در همان شبکه شد، این بود که: «ما آنچه در فلسطین می گذرد را می بینیم و می دانیم. لعنت خدا بر اسرائیل صهیونیست باد». وزیر امور خارجه اسرائیل هم در واکنش خود گفت: «اردوغان دیکتاتور چهره ضد یهودی خود را نشان داد. او برای منطقه و مردم خودش یک خطر است. ما امیدواریم که کشورهای عضو ”ناتو“، (سازمان پیمان اتلانتیک شمالی) این را درک کنند». مدتی دراز است که مسئله فلسطینی ها باعث ایجاد تنش هایی بین آنکارا و تل- آویو شده است. با وضعیت کنونی سوریه در بین این دو کشور که مدتی طولانی با هم متحد و غالبا به عنوان برنده های بزرگ سقوط بشار اسد در ۸ دسامبر ۲۰۲۴ معرفی می شدند، به این تنش ها دامن می زند.

از نظر داخلی، مسئله سوریه و اراده آنکارا در حفظ نفوذ قوی در کشور همسایه خود، می تواند موجب بروز اختلاف هایی بین قدرت اسلامی- ملی اردوغان و کسانی که به آن معترضند، شود. این اختلاف ها می تواند تاحدی توضیح گر زندانی کردن اکرم امام اوغلو باشد که رقیب اصلی رییس جمهوری کنونی است. او در سمت شهردار استانبول از محبوبیت خیلی زیادی برخوردار و چهره اصلی «حزب جمهوری خواه خلق» (CHP) است. اما، وجه تمایز نیروی اصلی دیگر اپوزیسیون از «حزب عدالت و توسعه» (AKP) در نحوه نگرش آن به جنگ اسرائیل- فلسطین است. درمورد این موضوع، حزب عدالت و توسعه از یک سو با میانه روی رقیب خود در اپوزیسیون رودررو است که باعث می شود موضع آن روز به روز هوادار بیشتری بیابد و از سوی دیگر، تحت فشار اِعمال شده از طرف جناح رادیکال اسلام سیاسی و تردیدهای خود قرار دارد…

گارت جنکینز، کارشناس نظامی توضیح می دهد که: «تا زمانی که نظامی ها (تا حدود سال ۲۰۰۷) بر سیاست ترکیه سلطه داشتند، آنکارا متحد تل- آویو باقی ماند». ترکیه که در آن زمان جامعه یهودی بزرگی در آن اقامت داشت، حکومت اسرائیل را از سال ۱۹۴۹ به رسمیت شناخت و بر همه دیگر کشورهای دارای اکثریت مسلمان پیشی گرفت. این کشور که در جریان جنگ سرد هوادار بلوک غرب بود، از سال ۱۹۹۲ به سازمان پیمان اتلانتیک شمالی «ناتو» پیوست و کوشید وزنه ای در ایجاد تعادل در نفوذ عرب ها و اتحاد شوروی در خاورنزدیک باشد. اسرائیل هم به نوبه خود، چنان که یوآن موروان، مسئول پژوهش در مرکز ملی پژوهش علمی (CNRS) توضیح می دهد «در سال های دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۷۰ دست به دور زدن کشورهای عرب و اولویت دادن به داشتن روابط با ترکیه و نیز کُردها و ایران بزند».

«کودک کش»

سال های دهه ۱۹۹۰ نوعی ماه عسل بین مقامات نظامی دو کشور بود. آنکارا که با حزب کارگران کرد ترکیه (PKK، استقلال طلب و مارکسیست) و نیز بالا گرفتن کار اسلام سیاسی درگیر بود و تحت تحریم های تسلیحاتی اروپایی و آمریکایی نیز قرار داشت، نیازمند کمک نظامی تل- آویو بود. این نیز باید در نظر گرفته شود که ژنرال های ترک، ارتش اسرائیل را تحسین می کردند. جنکینز تأکید می کند که ژنرال دوغان بیاضیت، دبیرکل شورای امنیت ترکیه مشتاق «نزدیکی ارتش اسرائیل با مردم» و نقش خود به عنوان «محرک جامعه» بود. با به قدرت رسیدن نجم الدین اربکان اسلام گرا به عنوان نخست وزیر در سال ۱۹۹۶، او از سوی بلندپایگان ارتش وادار به امضای یک توافق همکاری نظامی با اسرائیل و نیز یک توافق مبادله آزاد شد. این نزدیکی دوجانبه خوشایند واشنگتن نبود.

با به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه (AKP) در سال ۲۰۰۲، روابط با اسرائیل رو به بدی رفت. حماس که نماینده فلسطینی ها در جنبش اخوان المسلمین است، وابسته به جبهه سیاسی ای است که یکی از جناح های حزب عدالت و توسعه (AKP) است. در سال ۲۰۰۴، اسرائیل عبدالعزیز الرنتیسی و احمد یاسین، بنیانگذاران جنبش مقاومت اسلامی را کشت. دو سال بعد، پیروزی اسلامگراها در انتخابات در غزه، در آنکارا به عنوان پیروزی شخصی اردوغان معرفی شد. او که در آن زمان نخست وزیر ولی مرد نیرومند کشور بود، این راهبرد انتخاباتی را به حماس توصیه کرده بود. ایالات متحده و اتحادیه اروپا نتیجه رأی گیری را به رسمیت نشناختند و به این ترتیب، ترکیه به عنوان مدافع دموکراسی در منطقه معرفی شد.

در دسامبر ۲۰۰۸، ایهود اولمرت نخست وزیر اسرائیل با همتای ترک خود در آنکارا دیدار کرد. اسرائیل درپاسخ به پرتاب راکت به قلمرو اسرائیل از سوی حماس، درصدد انجام یک تهاجم زمینی و هوایی بود. این تهاجم ۱۴۰۰ فلسطینی و ۱۳ اسرائیلی را کشت. یکی از دیپلومات های ترک می گوید: «ما تحقیر شده بودیم. اولمرت می توانست نیاید یا لااقل قصد خود را به ما بگوید». ماه بعد، در همایش جهانی اقتصادی در داووس، رجب طیب اردوغان از این عملیات نظامی انتقاد کرد و شیمون پرز رییس جمهوری اسرائیل را «کودک کش» خواند. اردوغان که از این که یکی از مجریان برنامه حرفش را قطع کرد خشمگین شد و برای پایان دادن به سخنش «یک دقیقه» مهلت خواست و بعد دربرابر دوربین های سراسر دنیا ناگهان بلند شد و صحنه را ترک کرد. این رویداد به محبوبیت او در «مشرق» و «مغرب» افزود.

درواقع، احمد داوود اوغلو نظریه پرداز و تدوین کننده دکترین «عمق راهبردی»، که بعدا مشاور، وزیر امور خارجه و سپس نخست وزیر ترکیه شد (۱)، بیش از اردوغان سیاست خارجی ترکیه را جهت داد. به نظر او، برای ایفای یک نقش بزرگ در منطقه، باید با برگ ضد اسرائیلی و نزدیکی با فلسطینی ها بازی کرد.

۳ سال بعد، ماجرای کشتی «ماوی مرمره» رخ داد. به ابتکار داوود اوغلو، درحالی که اردوغان واقعا تمایلی برای انجام این کار نداشت، این کشتی ترکیه که در اجاره «بنیاد کمک انسانی» (IHH) بود، کوشید از خط تحریم اِعمال شده توسط اسرائیل و مصر به غزه با زور عبور کند. مداخله نیروهای ویژه اسرائیلی باعث کشته شدن ۹ تن شد. رییس جمهوری ترکیه اسرائیل را به «تروریسم حکومتی» متهم نمود و درخواست کرد که «جامعه بین المللی» در این باره اقدام کند. سخنرانی او در مجلس ترکیه به طور هم زمان به انگلیسی – و به صورتی نادر به عربی- هم ترجمه شد (۲). ظرف یک ماه هزاران تظاهرکننده دربرابر کنسولگری اسرائیل در استانبول گردآمده و به عملکرد اسرائیل عتراض کردند. این ماجرا زمانی رخ داد که به گفته جنکینز «نفوذ سیاسی ارتش ترکیه با شتاب درحال نزول و همکاری نظامی تقریبا متوقف شده بود».

با این همه، یکی از وابسته های بازرگانی غربی به یاد می آورد که: «در آن دوران،اسرائیل بزرگ ترین غرفه را در نمایشگاه دفاعی در استانبول داشت» و مبادلات بازرگانی بین دو کشور کاهش نیافته بود. یوآن موروان، با ایجاز می گوید: «به رغم رویداد داووس در سال ۲۰۰۸، واقع بینی سیاسی کار را پیش برد». با این حال، موفقیت اقتصادی ترکیه – که آن را به رده هفدهم از جهت تولید ناخالص داخلی (PIB) رساند، باعث شد که در پایان همان سال نرخ رشد اقتصادی کشور به ۶ درصد برسد (۳) و این امر شأن آن را در دنیای عرب بالا برد و توانایی اش در آمیختن اسلام و دموکراسی هم به این شأن افزود. زمانی که «بهارهای عرب» در سال ۲۰۱۱ رخ داد، آنکارا کوشید از این اعتبار برای بازسازی خاورنزدیک برمبنای اتحاد با «اخوان المسلمین» که در مصر به قدرت رسیده و به زودی در سوریه هم به قدرت می رسید، استفاده کند و ترکیه که از سال ۲۰۰۵ با قدرت بشار اسد درگیری داشت، کوشید به او نزدیک شود. در اکتبر همان سال، ترکیه پیشنهاد پذیرش برخی از بلندپایه ترین اعضای حماس را داد که در آن زمان در مبادله با گیلعاد شلیط، سرباز به اسارت گرفته شده اسرائیلی آزاد شده بودند. گالیا لینداستراوس، پژوهشگر انستیتو مطالعات امنیت ملی تل- آویو می گوید: «آنکارا بر فعالیت های حماس از جمله پول شویی و واردات محصولاتی که از ایران می آمد (و مشمول تحریم بود) و از راه ترکیه به غزه حمل می شد چشم بست. دولت ترکیه به رهبران حماس گذرنامه و درپی آن تابعیت ترکیه را داد». آلون لی یل، دیپلومات اسرائیلی هم می گوید: «ترکیه به حماس اجازه داد که مقر خود را در این کشور قرار دهد و تلاش خود را وقف مبارزه فلسطینی ها در کرانه باختری رود اردن کرد و به آن مشروعیت داد».

با حضور حکومت ایران، اخوان المسلمین مصر و حماس، ترکیه به صورت جولانگاه موساد درآمد که می کوشید با عضوگیری در آن رسوخ نماید. جنکینز توضیح می دهد: «این عضو گیری به خصوص از میان اعضای دولت ترکیه که تماس هایی با حماس داشتند بود». هاکان فیدان، که در آن زمان رییس دستگاه امنیتی ترکیه بود، هویت ۱۰ جاسوس حکومت ایران که برای اسرائیل کار می کردند را فاش ساخت و چند ماه بعد آنها توسط حکومت ایران اعدام شدند.

۲۲ مارس ۲۰۱۳، باراک اوباما پای پلکان هواپیمای مخصوص ریاست جمهوری درمورد نزدیکی بین اسرائیل و ترکیه ابراز تمایل کرد. بنیامین نتانیاهو به اردوغان تلفن کرد و برای حمله به کشتی «ماوی مرمره» عذرخواهی و تعهد کرد که غرامت های مهمی به بازماندگان قربانیان پرداخت شود. در ترکیه، پرده پارچه های بزرگی در خیابان ها برپا شد که اردوغان را با لبخندی رضایت آمیز نشان می داد و در پس او نتانیاهو با لبخندی زورکی نشان داده می شد. روی این پرده پارچه ها با حروف درشت نوشته شده بود: «نخست وزیر [اردوغانِ] عزیز، ما از این که به کشورمان امکان دادید که به چنین تفاخری دست یابد سپاسگزاریم».

این درحالی بود که حزب حاکم ترکیه دو امتیاز مهم داده بود که اگر مردم از آنها آگاهی می یافتند، به شدت ناراحت می شدند. از یک سو، حزب با این دیدگاه تل- آویوتوافق کرده بود که برمبنای آن کشته شدن ۹ تن براثر خطای عملیاتی ارتش اسرائیل بوده و داشتن قصد قبلی کنار نهاده شده بود و از سوی دیگر، چنان که قدری گورسل، تحلیل گر می گوید: «ترکیه تحت حاکمیت حزب عدالت و توسعه (AKP) از درخواست خود برای لغو تحریم و محاصره غزه چشم پوشی کرده بود»، درحالی که این امر دقیقا انگیزه اعزام کشتی «ماوی مرمره» در ماه مه ۲۰۱۰ بود.

در سال ۲۰۱۸، سفارت آمریکا به بیت المقدس منتقل و باعث برگزاری راهپیمایی های اعتراضی از سوی فلسطینی ها شد. به این ترتیب، باردیگر تنش بین آنکارا و تل- آویو بالا گرفت. سال بعد، اسرائیل، قبرس، مصر و یونان «همایش مدیترانه شرقی» را براه انداختند که پایگاه مشترک تأمین، حمل و نقل و خرید گاز در مدیترانه شرقی بود. در کاخ ریاست جمهوری در آنکارا شوک ایجاد شد. چشم انداز تبدیل شدن به یک مرکز سوخت و نیرو دور شده بود. اِورِن بالتا، استاد روابط بین المللی دانشگاه اوزیین استانبول چنین تحلیل می کند که: «در آن زمان، دولت ترکیه متوجه انزوای خود شد. برای جلوگیری از پیوستن لیبی به این گروه، توافق های همکاری نظامی و تعیین حدود دریایی با تریپولی امضاء شد».

«مسلمان ها علیه اردوغان»

در مارس ۲۰۲۲، در نشست نگوئو، پرچم های بحرین، مصر، امارات متحد عربی، ایالات متحده، مراکش و و اسرائیل در کنار هم برافراشته بود. عربستان سعودی و ابوظبی هم روابط خود با دوحه متحد ترکیه را ازسر گرفتند. به نظر می آمد که خاورنزدیک جدیدی شکل می گیرد که ترکیه از آن بیرون مانده است. آلون لی یل، توضیح می دهد که: «رییس جمهوری اردوغان [که در سال ۲۰۱۴ به این سمت برگزیده شد]، اقدام به عادی سازی روابط کرد. توافق های ابراهیم در سال ۲۰۲۰، دیدگاه او نسبت به امور را تغییر داد و فهمید که این توافق ها موضع اسرائیل در خاورنزدیک را به طور محسوس بهبود خواهد داد». در سپتامبر ۲۰۲۳، اردوغان و نتانیاهو در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد با هم دیدار کردند و قرار شد که نخست وزیر اسرائیل از آنکارا بازدید کند. اما، حمله حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ در زمانی رخ داد که ترکیه درصدد عادی سازی روابط خود با اسرائیل بود.

رییس جمهوری ترکیه عملیات حماس را محکوم نکرد. او از پذیرش «تروریستی» بودن این حمله خودداری کرد و حماس را «گروه آزادی بخشی که از سرزمین خود حفاظت می کند» خواند (۴). با این همه، در هفته های بعد به امید داشتن نقش میانجی بین طرف های درگیر طرحی برای تأمین امنیت ارائه کرد. پیشنهادی که طرفین و ایالات متحده آن را نادیده گرفتند. این بی اعتنایی بر آنکارا گران آمد و باعث تند شدن لحن آن شد.

متین جهان، روزنامه نگار ترک تبعید شده به آلمان، از اتاق کوچک و با کمک رایانه خود به مستند ساختن چیزی پرداخت که شمار زیادی از ناظران آن را دورویی قدرت حاکم بر ترکیه توصیف می کنند. قدرتی که با زبانی تند و سخت سخن می گوید ولی از منافع روابط بازرگانی خود با اسرائیل هم چشم نمی پوشد. جهان به تحلیل آمار پرداخت. او توضیح می دهد که: «منابع آشکار است و چیز محرمانه ای وجود ندارد. همه چیز نوشته شده و کافی است جستجو شود». او روزهای متوالی در حساب کاربری خود در شبکه ایکس به افشای اهمیت مبادلات بازرگانی پرداخت و از دورویی قدرت حاکم انتقاد کرد. مبارزانی که از «دورویی» قدرت حاکم انتقاد می کنند، معتقدند که «او برای ما کار می کند و به تنهایی کارآمدتر از مجموع مخالفان است». بخش بزرگی از افکار عمومی ترکیه – از جمله ۴۵ درصدی که نسبت به حماس نظر مساعد دارند (۵)، خواهان قطع روابط بازرگانی با اسرائیل هستند.

حزب جدید رفاه (YPR ) به رهبری فاتح اربکان، پسر مشاور مجرب اردوغان با خواست درعین حال اِعمال مجازات نسبت به تل- آویو، بسته شدن ایستگاه رادار آمریکایی کورجیک، که توسط اسرائیل استفاده می شود و نیز ارسال نیرو به غزه هواداران فزاینده ای از جمله درمیان اعضای حزب عدالت و توسعه به دست آورد. اردوغان که از محبوبیت رقیب اسلامی خود که نزدیک به ۷ درصد آراء را در انتخابات مارس ۲۰۲۴ به دست آورده و نتیجه انتخابات را در دو شهر که تا آن زمان در اختیارش بود را از چنگش به در آورده بود، از این امر چندان خشنود نبود.

چند روز بعد، آنکارا اعلام کرد که صادرات ۵۴ نوع کالا به اسرائیل متوقف می شود و دو ماه بعد رابطه بازرگانی با آن را قطع کرد. این قطع روابط برای ترکیه گران تمام شد چون رقم صادرات به اسرائیل بیش از ۵ میلیارد دلار در سال بود (۶). تقریبا در همان زمان، اردوغان یک هیئت نمایندگی حماس به رهبری اسماعیل هنیه را در آغوش فشرد و باعث لغو سفر اعلام شده اش به واشنگتن شد و ترکیه اعلام کرد که به اقدام آفریقای جنوبی در شکایت از اسرائیل به دادگاه جزایی بین المللی (CPI) به اتهام نسل کشی می پیوندد.

روز یکشنبه ۶ اکتبر ۲۰۲۴ آفتاب بر بخش آسیایی استانبول می درخشید. یحیی سینوار رهبر «نظامی» حماس درحالی که یک کودک و مسلسل در دست داشت ، دربرابر جمعیت اندکی که در اشکودار گرد آمده بودند ایستاده بود. این جمعیت چند صد نفری که در آن زنان در یک سو و مردان در سوی دیگر قرار داشتند، شعار کلیشه ای «مقاومت دربرابر دشمن صهیونیستی» سر داده و پرچم های حماس و فلسطین را تکان می دادند. شعار دیگر درمورد اسماعیل هنیه رییس دفتر سیاسی حماس بود که حدود ۲ ماه پیش از آن توسط اسرائیلی ها در ایران کشته شده و برایش در ترکیه یک روز عزای ملی اعلام شده بود و اردوغان او را «برادر» خطاب می کرد. تظاهرکنندگان با انگشت های اشاره رو به هوا شعار های امام جماعت را تکرار می کردند. شعارهای پرده- پارچه ها در اعتراض به ناتو و انتقاد از «نسل کشی» سازمان داده شده توسط ارتش اسرائیل در غزه بود.

در همان آخرهفته، اما در بخش دیگر بوسفور در میدان تقسیم در ساحل اروپایی، تظاهرکنندگان به «ناتو» اعتراض و به درخواست حدود ۱۰ سندیکا و جنبش چپ علیه «آمریکای سلطه گر و صهیونیسم» تجمع کرده و خواهان برقراری یک حکومت واحد «از مدیترانه تا اردن» بودند. اما بیشتر از تصویرهای سینوار و هنیه، تصویر لیلا خالد، عضو جبهه دموکراتیک آزادی فلسطین (FDLP) و نخستین زنی که یک هواپیما را در فرودگاه امان در سال ۱۹۶۹ ربوده بود دیده می شد که چفیه برسر و کلاشنیکف در دست داشت. عده معدود دختران محجبه در این تظاهرات قابل قیاس با دختران اسلام گرای بخش آسیایی نبود و آنها خود را به عنوان «مسلمان های مخالف اردوغان» معرفی می کردند. آنها می گفتند که از بازداشت خشونت آمیز «خواهر» خود بیضاء بن گیسو اکیوز در ۴ ماه پیش از آن شوکه شده اند. این زن جوان که در قلب استانبول برای اِعمال مجازات و تحریم علیه اسرائیل تظاهرات می کرد، توسط پلیس دستبند زده و بازداشت شده بود. پدر او درجریان حمله نیروهای ویژه اسرائیلی به کشتی «ماوی مرمره» کشته شده بود.

در میدان تقسیم، رأی دهندگان حزب جمهوری خواه خلق (CHP، سوسیال دموکرات و پیرو کمال آتاتورک) به فراخوان چپ ها پاسخ ندادند. اورلین دنیزو، پژوهشگر علت این امر را چنین توضیح می دهد: «جمهوری خواه خلق حزبی است که مشروعیت و موجودیت اسرائیل را به رسمیت می شناسد. در حماس مخاطبی ندارد و با اِعمال تحریم نسبت به اسرائیل مخالف است». در ۲۸ آوریل ۲۰۲۴، اکرم امام اوغلو، که نزدیک به یک سال بعد زندانی شد، در شبکه سی ان ان گفت: «حماس یقینا حمله ای به اسرائیل کرده که موجب اندوه عمیق ما شده و ما هر سازمانی که دست به سوء قصدهای تروریستی در سطح گسترده و کشتار مردم بزند را یک سازمان تروریستی می دانیم». بنابراین، نزدیک به نیمی از هواداران این حزب از دولت می خواهند که در این درگیری بی طرف بماند درحالی که این تعداد درمیان هواداران حزب عدالت و توسعه یک چهارم است.

غایب بزرک دیگر این تظاهرات جنبش کُرد خواهان خودگردانی بود. مبارزان آن در سال های اخیر از مسئله فلسطین فاصله گرفته اند. عرفان اکتان، روزنامه نگار توضیح می دهد که: «آنها از ۷ اکتبر نتوانستند از قیاس شیوه عملیاتی حماس و ”سازمان حکومت اسلامی“ (داعش)، که در رودررویی با آن ۱۰ هزارتن از نیروهای خود را از دست داده بودند خودداری کنند». یکی از فعالان کُرد یادآوری می کند که: «در زمان نبرد کوبانی [در سپتامبر ۲۰۱۴]، فلسطینی ها حرکت و حمایتی به نفع ما نکردند». صلاح الدین دمیرتاش، رییس پیشین حزب دموکراتیک خلق ها (HDP)از سلول خود در زندان ادرینه در شبکه ایکس همبستگی خود را با فلسطینی ها درپی کشته شدن هنیه در ژوییه ۲۰۲۴ اعلام کرد و این کار برایش به بهای شنیدن ناسزاهای فراوان ازسوی کُردها تمام شد.

در کاخ ریاست جمهوری در آنکارا، مشارکت تل- آویو در موفقیت عملیات «حیات تحریر الشام» (HTC)- که توسط اردوغان حمایت شده – و سقوط بشار اسد- برکسی پوشیده نیست. بمباران های اسرائیلی ها انسجام حزب الله را از بین برد و حکوکت های ترکیه و ایران – که هردو از رژیم حاکم بر دمشق حمایت می کردند- را تضعیف کرد. هیچ کس هم از سرنوشتی که رژیم بشار اسد به آن دچار شد متأسف نیست، چون حزب الله با نیروهای اپوزیسیون – از جمله جهادگراها – که توسط ترکیه پشتیبانی می شدند می جنگید. هنری پرکی، استاد ممتاز روابط بین الملل در دانشگاه لی توضیح می دهد که: «درواقع، اسرائیل و ترکیه در سوریه در وضعیتی مشابه قرار دارند. هردوی آنها بخش های مهمی از خاک سوریه را اشغال کرده اند و با چالش های امنیتی مشابهی رودررو هستند. کُردها برای ترک ها و حزب الله برای اسرائیل از جمله این چالش ها است. آنها نسبت به بازگشت ایرانی ها – که احتمال اندکی دارد- نظر مساعد ندارند». تضعیف حکومت ایران، رقیب تاریخی ترکیه، به سود این کشور است.

آیا ترکیه و اسرائیل به طور عینی می توانند با هم متحد شوند؟ هردوی آنها جمهوری آذربایجان را در جنگ دوم قره باغ علیا در سال ۲۰۲۰ مسلح و از آن حمایت کرده و باعث شکست ارمنستان شدند. روسیف حسین اف، رییس مرکز توتچوباکف باکو یادآوری می کند که: «جمهوری آذربایجان پیش از ۷ اکتبر هم سعی کرده بود به ترکیه و اسرائیل نزدیک شود و پس از آن هم در عین حال اتحاد با ترکیه و مشارکت راهبردی با اسرائیل را حفظ کرد» و با آن که آنکارا پرواز هواپیمای رییس جمهوری اسرائیل از فضای ترکیه برای رفتن به باکو در نوامبر ۲۰۲۴ را ممنوع کرد، این حرکت فقط برای آرام کردن فعالان ترک مخالف رساندن نفت جمهوری آذربایجان به اسرائیل از راه بندر جیهان در جنوب ترکیه بود. اما دیگر برنامه های زیرساخت سوختی ترکیه- اسرائیل همچنان در کشوها مانده است. یکی از این برنامه ها، که اروپا که می خواهد از وابستگی خود به روسیه بکاهد آن را تشویق می کند، ساخت خط لوله ای است که حوزه گازی اسرائیل در دریای مدیترانه به نام لِویاتان را به بندر جیهان مرتبط می کند. جنگ غزه باعث تعلیق این برنامه شده، اما آنکارا ازسر گرفتن آن پس از برقراری آتش بس را منتفی نمی داند.

به سوی رودررویی مسلحانه؟

پس از سقوط بشار اسد، منافع و هدف های مشترک مانع از تشدید تنش ها نشده است. استاد بارکی پیش بینی می کند که: «سوریه یک منبع جدید اختلاف نظر بین دو کشور خواهد شد». درواقع، اسرائیل درمورد نفوذ ترکیه بر قدرت جدید در دمشق بدگمان و خواهان سوریه ای ضعیف و تمرکزگریز است. اسرائیل هم اکنون جولان را در ورای منطقه حائل برقرار شده پس از جنگ کیپوردر سال ۱۹۷۳ اشغال نموده و قصد دفاع از «دروزی ها» را دربرابر قدرت جدید حاکم بر سوریه دارد. به علاوه، وزیر امور خارجه اسرائیل کُردها را «متحد طبیعی» کشور خود خوانده است (نشریه تایمز آف اسرائیل، ۱۰ نوامبر ۲۰۲۴). روژاوای مستقل – ناحیه کُرد خودمختار در شمال شرقی سوریه- درحکم یک کابوس برای ترکیه است که به تصور خلیل کاراولی می تواند «برای اسرائیل متحدی قابل اعتماد در چهارراه راهبردی آناتولی، میانرودان و مغرب باشد». به علاوه، کاراولی نتیجه گیری می کند که: «نظر مساعد کنونی نسبت به کُردها تاحدی خیلی زیاد ناشی از مقاصد اسرائیل است». این درپی اظهارات عبدالله اوجالان بود که از اعضای حزب کارگران کُرد ترکیه (PKK) در فوریه ۲۰۲۵ خواست که سلاح را زمین بگذارند.

رییس جمهوری ترکیه در نشست افتتاحیه مجلس در اول اکتبر گذشته تأکید کرد که: «پس از لبنان، محل دیگری که اسرائیل به آن چشم خواهد دوخت، کشور ما خواهد بود». با آن که بسیاری از ناظران، به ویژه اسرائیلی، می گویند که اسرائیل امکانات لازم برای گشودن یک جبهه دیگر علیه آنکارا – با توجه به این که دغدغه کنونی نخست وزیر اسرائیل رودررویی بزرگی با حکومت ایران است – را ندارد، کسی که نقشی مهم در گفتگوهای کنونی در سوریه دارد، فرض درگرفتن درگیری مسلحانه با ترکیه را منتفی نمی داند: «از دید نتانیاهو، اکنون ترکیه نزدیک ترین دشمن است. اگر آنکارا خواهان برقراری یک منطقه پرواز ممنوع در شمال سوریه شود، یا کنترل هوایی منطقه را به دست آورد، این امر به عنوان محرک جنگ برای نخست وزیر اسرائیل خواهد بود که قصد دارد آزادی پرواز برای انجام حملات به سوریه یا ایران را حفظ کند».

آیا یک رودررویی مسلحانه بین دو قدرت نظامی منطقه، که یکی از آنها متحد ایالات متحده و دیگری عضو ناتو است رخ خواهد داد؟ این موضوعی خلاف کفته های دیپلومات های ترک است که می گویند: «اگر مسئله فلسطین درمیان نباشد، همه چیز با اسرائیل خوب پیش می رود».

۱- Lire Akram Belkaïd, « Du « zéro problème avec les voisins » à la coopération conflictuelle », Manière de voir, n° 191, « Le siècle turc, 1923-2023 », octobre-novembre 2023.

۲- Laure Marchand, « La Turquie place ses pions sur l’échiquier moyen-oriental », Le Figaro, Paris, 3 juin 2010.

۳-طبق گزارش صندوق بین‌المللی پول (IMF).

۴- « Recep Tayyip Erdoğan estime que le Hamas est un “groupe de libérateurs qui protègent leur terre” », 25 octobre 2023.

۵- Lena Argiri, « Greece makes strides in global fight against antisemitism, study finds », 15 janvier 2025.

۶- Killian Cogan, « La Turquie met fin au commerce bilatéral avec Israël », Les Échos, Paris, 3 mai 2024.

Ariane Bonzon

روزنامه نگار، مؤلف : ترکیه، زمان محک زدن. انتشارات Empreinte temps présent

لوموند دیپلماتیک

اروپای نظامی، بمبی ضد دستاورد‌های اجتماعی برگردان شهباز نخعی