دو سرنوشت ارزهای دیجیتال
برگردان شروين احمدی
تمام بازارها یا تمام دولتها؟
تنش‌های سیاسی چه در سطح ملی و یا بین‌المللی، حول ارز متمرکز می‌شوند. واشنگتن و پکن در چارچوب رویارویی‌شان، دو مسیر متمایز برای توسعه فناوری‌های جدید پرداخت را دنبال میکنند. این دو غول اقتصادی بدین ترتیب جهان را در مقابل دوراهی‌ای دردناک قرار می‌دهند.
نویسندگان Frédéric Lemaire & Dominique Plihon برگردان شروين احمدی
آقای ترامپ در طول دوره اول ریاست جمهوری خود (۲۰۱۷-۲۰۲۱)، بیت کوین را همچون «کلاهبرداری»ای که «با دلار رقابت میکند»، محکوم کرد (۱). او اکنون ادعا میکند که بیش از تمام رئیس جمهور‌ی‌های امریکا طرفدار ارزهای دیجیتال است. در اجلاسی که در ۷ مارس در کاخ سفید با حضور برجسته‌ترین شخصیت‌های این بخش برگزار شد، او قصد خود را برای تبدیل واشنگتن به «پایتخت ارزهای دیجیتال جهان» اعلام کرد (۲). سه روز قبل از مراسم تحلیفش ، این میلیاردر ۲۰۰ میلیون «توکن دیجیتال» را برای فروش گذاشت که تصویر وی را بر خود داشتند. دیوید ساکس، مدیر ارشد سابق پی‌پال(Paypal) و از حامیان سرسخت آقای ترامپ، با خوشحالی گفت: «دوران ترور علیه ارزهای دیجیتال به پایان رسیده است». این میلیاردر لیبرتارین به ریاست گروه ویژه دارایی‌های دیجیتال منصوب شد که قرار است سیاست‌هایی را برای ترویج دارایی‌های دیجیتال تعریف کند. موازی با آن اسکات بسنت، متخصص مالی «طرفدار ارزهای دیجیتال»، وزیر خزانه‌داری شد.
رئیس‌جمهور آمریکا که توسط چنین مشاورانی احاطه شده است، قصد دارد کشور خود را به سوی توسعه ارزهای دیجیتال خصوصی، به اصطلاح «نسل دوم» هدایت کند که پس از دارایی‌های دیجیتالی مانند بیت‌کوین وارد میدان شده اند (۴) . مسیری که او انتخاب کرده ، انتشار «استیبل‌کوین‌ها» (به معنای «توکن‌های پایدار») در بازار است که شور و شوقی را در بین بازیگران اصلی این بخش ایجاد کرده. این طرح مخالف پروژه دیگری است که با ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) دنبال می‌شود، حوزه‌ای که چین در آن از موقعیت برتری برخوردار است. با توسعه همزمان این دو شکل از ارزهای دیجیتال، به تدریج چشم‌انداز تقسیم پولی جهان در حال ظهور است.
استیبل‌کوین‌ها که در سال ۲۰۱۴ معرفی شدند، دارایی‌های دیجیتالی هستند که ارزش آنها به یک پول قانونی (اغلب دلار) یا سبدی از ارزها وابسته است. این ویژگی که برای تضمین ثبات ارزش‌شان طراحی شده، آنها را از اجداد نسل اول خود که قیمت‌هایشان دچار نوسانات بسیار بالا بود، متمایز میکند. استیبل کوین‌ها که در ابتدا برای تسهیل تبدیل‌شان در پلتفرم‌های صرافی به دارایی‌های دائمی استفاده می‌شدند، خود به وسیله‌ای برای پرداخت تبدیل شده‌اند.
تراکنش‌های انجام شده با استفاده از این ابزار مزایای متعددی دارند: تقریباً آنی هستند (در حالی که تراکنش‌ها از طریق سیستم بانکی نیاز به زمان پردازش دارند)، شفاف هستند (از آنجا که روی «بلاک چین»، یک فناوری دیجیتال برای ذخیره و انتقال اطلاعات، ثبت می‌شوند)، ناشناس هستند (نیازی به شناسایی هویت افراد نیست) و به راحتی قابل دسترسی هستند (یک اتصال اینترنتی ساده کافی است؛ نیازی به حساب بانکی نیست). آنها همچنین هزینه کمتری نسبت به تراکنش‌های بانکی بین‌المللی دارند (این نسبت می‌تواند از یک تا پنج متغیر باشد).
مشتریان وابسته به پلتفرم
در سال ۲۰۲۴، تراکنش‌های استیبل کوین رشد قابل توجهی داشت، طبق مطالعه‌ای که در ژانویه ۲۰۲۵ توسط پلتفرم Cex.io منتشر شد، اکنون تخمین زده می‌شود که میزان تراکنش آن نزدیک به ۲۸ تریلیون دلار باشد که از جمع تراکنش‌های انجام شده توسط ویزا و مسترکارت فراتر می‌رود (۵).در حالیکه بر طبق برآورد پلتفرم Token Terminal (۶)، چهار سال قبل در اکتبر ۲۰۲۰ میزان تراکنش‌های استیبل کوین، به سختی به ۱۰۰ میلیارد دلار می‌رسیده است. با این حال، باید رقم سال ۲۰۲۴ را با اندکی تامل ارزیابی کرد، زیرا به گفته نویسندگان این مطالعه، حداقل ۷۰ درصد از تراکنش‌ها مربوط به فعالیت بسیارکوتاه‌مدت ربات‌های معاملات الگوریتمی است که برای بهره‌برداری از نوسانات جزئی قیمت در پلتفرم‌های کریپتو انجام می‌گیرد.
واقعیت این است که استیبل کوین‌ها اکنون قادر به رقابت با روش‌های پرداخت سنتی هستند. آنها یک ثروت بادآورده قابل توجه برای شرکت‌های خصوصی صادرکننده آنها به همراه می‌آورند، علاوه براین سود بادآورده این شرکت‌ها می‌توانند کارمزد تراکنش‌ها را دریافت کنند که به طور سنتی در انحصار گروه‌هایی مانند ویزا، مسترکارت و وسترن یونیون بود. این چنین بود که اواخر دهه ۲۰۱۰ شاهد توسعه «استیبل کوین‌های جهانی» (GSCs) بودیم: دارایی‌های کریپتویی که توسط بازیگران بزرگ دیجیتال صادر می‌شوند. طبق گزارش‌ها، آمازون در حال بررسی راه‌اندازی استیبل کوین‌های خود برای تراکنش در پلتفرمی است که صدها میلیون کاربر فعال دارد. مشتریان از طریق تعدادی از مزایا مانند تبلیغات، تخفیف‌ها، هدایا و غیره به استفاده از این روش پرداخت دیجیتال تشویق می‌شوند. این امر به آمازون اجازه می‌دهد تا هزینه‌های تراکنش قابل توجهی را به جیب بزند و مشتریان خود را بیشتر مجذوب پلتفرم خود کند.
دکترین توسعه استفاده‌های خصوصی از دلار، که گاه تحت عنوان «کریپتو مرکانتیلیسم» شناخته می‌شود، توسط آقای بسنت در «اجلاس کریپتو» در کاخ سفید در ۷ مارس ۲۰۲۵ مطرح شد. این ایده، پایه قانون « هدایت و ایجاد نوآوری ملی برای استیبل کوین‌های ایالات متحده » (Guiding and Establishing National Innovation for US Stablecoins) است که در ۱۸ ژوئیه ۲۰۲۵ توسط دولت ترامپ برای نظارت بر توسعه استیبل کوین‌ها تصویب شد. یانیس واروفاکیس، وزیر دارایی سابق یونان، این لایحه را «تصاحب خصمانه ارز» نامید، به نظر او این پروژه به دنبال «برون‌سپاری تسلط دلار به ارتجاعی‌ترین نیروها در صنعت فناوری» است (۷).
در مارس ۲۰۲۵، پلتفرم مالی ورلد لیبرتی(World Liberty Financial) که تحت کنترل خانواده ترامپ است، یک دارایی کریپتو جدید بنام USD1، راه‌اندازی کرد که ارزش آن با دلار شاخص‌بندی می‌شود.اگرچه USD1 در حال حاضر موضوع اتهام تضاد منافع است، اما یک صندوق ثروت ملی امارات متحده عربی اعلام کرد که ۲ میلیارد دلار در USD1 سرمایه‌گذاری خواهد کرد، امری که بی‌شک برای جلب رضایت رئیس جمهور آمریکا بوده است.
استیبل کوین‌ها می‌توانند یک مزیت پولی برای ایالات متحده باشند. زیرا آنهائي که ارزش‌شان با دلار شاخص‌بندی می‌شود – تقریباً ۹۷٪ موجود در بازار در مارس ۲۰۲۵ – به دلاری کردن مجدد اقتصاد جهانی کمک میکند. این استیبل کوین‌ها در سراسر جهان امکان دسترسی به نوعی دلار دیجیتال را می‌دهد که می‌تواند، به عنوان مثال، مالکش را در برابر تورم محافظت کند. امری که بر طبق یک مطالعه ویزا که در سپتامبر ۲۰۲۴ منتشر شد، انگیزه نیمی از معاملات در بازارهای نوظهور را تشکیل می‌دهد (۸).
در حالی که به نظر می‌رسید نوعی دلارزدایی (نسبی) در سطح جهانی در حال پیشروی است، استیبل کوین‌ها می‌تواند موجب یک پویایی برعکس و یک منبع مالی اضافی برای تأمین بدهی ایالات متحده باشد. وقتی یک شرکت خصوصی چنین دارایی را منتشر میکند، تمام یا بخشی از درآمد حاصل از آن را در اوراق بهادار بدهی ملی سرمایه‌گذاری میکند تا با تکیه بر آن اعتبار دارایی رمزنگاری شده را «پوشش» دهد و تبدیل آن به ارزی را که با آن شاخص‌بندی شده است، تضمین کند. یک گزارش از سیتی‌گروپ، غول خدمات مالی، تخمین می‌زند که این بازار تا سال ۲۰۳۰ به ۱.۶ تریلیون دلار خواهد رسید (۹). این امر صادرکنندگان این دارایی‌ها را به رده بزرگترین دارندگان بدهی ایالات متحده، بالاتر از ژاپن و چین، سوق می‌دهد.
این انتخاب برای دولت ایالات متحده بدون ریسک نیست. زیرا اکثر شرکت‌های فناوری که استیبل کوین‌های دلاری منتشر میکنند، در واقع نقشی مانند شبه بانک (یا «بانک در سایه») دارند، آنها اعتبار صادر میکنند و خارج از ضوابط و مقررات احتیاطی سیستم بانکی سنتی – که در حال حاضر البته حداقل است – ، پول خلق میکنند. در این بخش به عنوان مثال، هیچ مکانیسمی که معادل بیمه سپرده بانکی باشد، وجود ندارد.
با این حال نباید فراموش کرد که همین مکانیسم بیمه سپرده بود که پس از بحران ۱۹۲۹ و سپس پس از بحران ۲۰۰۸ در ایالات متحده، توانست bank runs (هجوم بانکی) را کنترل کند. که همانا هجوم سپرده‌گذاران برای برداشت سپرده‌های خود با اولین نشانه‌های ضعف یک موسسه است.
در مورد صادرکنندگان استیبل کوین، چنین وحشتی باعث بروز یک مارپیچ مخرب می‌شود: فروش گسترده آنها، اجبار فروش ذخایر اوراق قرضه خزانه‌داری ایالات متحده را تحمیل میکند که در نتیجه منجر به سقوط قیمت این اوراق بهادار و کاهش ارزش ذخایر آنها می‌شود. سقوط بازار اوراق قرضه، بحران را تشدید کرده و دلار را تضعیف میکند، دلاری که استیبل کوین‌ها قرار بود آن را تقویت کنند. دارندگان دارایی‌های صادر شده توسط یک شرکت ورشکسته، در نهایت بدون هیچ گونه امکانی برای جبران خسارت، در غیاب اقدامات حمایت از مصرف‌کننده، شاهد ناپدید شدن سپرده‌های خود خواهند بود.
پکن در حال انتخاب مسیر کاملاً متفاوتی است: توسعه یک ارز دیجیتال عمومی صادر شده توسط بانک مرکزی یا ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC). چین تنها کشوری نیست که این مسیر را بررسی میکند: تا سال ۲۰۲۴، بیش از ۱۳۰ کشور در حال بررسی CBDC ها بودند. CBDC هم اکنون در نیجریه، باهاما و جامائیکا مستقر شده‌است.
برخلاف استیبل کوین‌های خصوصی، CBDC ها پول قانونی هستند. آنها دقیقا مشروعیت یک پول را دارند. بسته به کشور و سطح توسعه آن، هدف ارائه جایگزینی برای پول نقد (اسکناس) و دسترسی عموم به یک وسیله پرداخت تضمین‌شده توسط دولت می‌باشد، امری که موجب کاهش هزینه سیستم پرداخت یا تسهیل ردیابی تراکنش‌های پولی (وسیله‌ای برای مبارزه با تراکنش‌های غیرقانونی) است.
اسم آرایشگر شما چیست؟
CBDC ها به دو شکل توسط مقامات پولی یک کشور صادر می‌شوند. آن‌هایی که «عمده‌فروشی» نامیده می‌شوند و برای پرداخت‌های مبالغ بالا در نظر گرفته شده‌اند، و فقط می‌توانند توسط واسطه‌های مالی مجاز توسط بانک مرکزی خریداری و نگهداری شوند. آن‌هایی که «خرده‌فروشی» نامیده می‌شوند و برای عموم مردم قابل دسترسی هستند و اساساً شکل دیجیتالی پول کاغذی فعلی (پول نقد) را به خود می‌گیرند. CBDC های عمده فروشی و خرده فروشی اهداف مکملی را برآورده می کنند: هدف اول بهبود کارایی و امنیت پرداخت های فرامرزی بین واسطه های مالی با کاهش هزینه های مرتبط با تراکنش های خارجی است. هدف دوم پوشش دادن مالی افراد بدون حساب بانکی با غلبه بر موانع پیش روی آنهاست، که آرزوی مشترک کشورهای در حال توسعه می‌باشد.
از بین تمام پروژه های CBDC، یوان الکترونیکی چینی (e-CNY) که در سال ۲۰۱۴ راه اندازی شد، یکی از جاه طلبانه ترین و قدیمی ترین آنهاست. ارز دیجیتال چینی رسماً در بیست و نه شهر چین در حال استقرار است. این ارز را می توان در زندگی روزمره استفاده کرد: حمل و نقل، خریدهای روزمره، فعالیت های تفریحی و غیره. در ژوئیه ۲۰۲۴، موسسه تحقیقات ارز دیجیتال بانک مرکزی چین (که این پروژه را آغاز کرد) حجم تراکنش های این ارز دیجیتال را ۷.۳ تریلیون یوان (۸۸۸ میلیارد یورو) و تعداد کاربران آن را ۱۸۰ میلیون نفر یا تقریباً یک نفر از هر هشت نفر در چین تخمین زد (۱۰).
یکی از انتقادات اصلی به یوان الکترونیکی مربوط به خطر نقض حریم خصوصی است. با توجه به قابلیت ردیابی تراکنش‌ها و میزان اطلاعات ارائه شده به بانک مرکزی چین، این سیستم شبیه یک ابزار نظارتی در مقیاس بزرگ برای مردم است: از نظر فنی، مقامات می‌توانند به صورت بلادرنگ بدانند که یک کاربر چه می‌خورد، به کجا سفر میکند یا نام آرایشگر او چیست. آنها همچنین ابزارهایی برای کنترل استفاده از یوان الکترونیکی یا حتی مسدود کردن تراکنش‌ها یا حتی کیف پول‌های دیجیتال کاربران را دارند. بانک مرکزی چین ادعا میکند که حریم خصوصی را در صدر اولویت‌های خود قرار می‌دهد، اما بدون هیچ نظارت واقعی نهادهای مستقل از مقامات اداری*.
یورو الکترونیکی که در حال حاضر در بروکسل مورد بحث قرار گرفته است، با مشکلات مشابهی روبرو خواهد شد.از جمله سوالات مطرح، تأثیر آن بر سیستم بانکی است. موسسات خصوصی از توسعه یک ارز دیجیتال خرده فروشی ناراضی هستند چون می‌تواند با پول به اصطلاح «ثبت شده در حساب بانکی»( checkbook money)** که پس از تراکنش‌های اعتباری ایجاد می‌شود، رقابت کند. اگر مشتریان تمام یا بخشی از سپرده‌های بانکی خود را برای نگهداشتن CBDCها «نقد» کنند، چه می‌شود؟ این اقدام ظرفیت وام‌دهی سیستم بانکی را کاهش می‌دهد که منبع اصلی تأمین مالی اقتصاد منطقه یورو است.از سوی دیگر میتوان آنرا برعکس یکی از مزایای اصلی توسعه CBDC در نظر گرفت: زیرا انحصار ایجاد پول توسط بانک‌های خصوصی را به چالش می‌کشد***.
این دیجیتالی شدن همچنین احتمالاً نقش مهمی در پیکربندی آینده روابط پولی بین‌المللی ایفا خواهد کرد. در بستر تنش‌ها، به ویژه بین ایالات متحده و چین، این پدیده می‌تواند موجب افزایش رقابت شود، امری که برخی آن «جنگ ارزی» در مقیاس بین‌المللی می‌نامند. نکته کلیدی آن تقسیم‌بندی بیشتر سیستم پولی است که ارزهای رسمی و همچنین ارزهای خصوصی را در مقابل یکدیگر قرار می‌دهد.
*توضیح مترجم: این پائیدن زندگی خصوصی افراد بصورتی وسیع هم اکنون در غرب توسط غول‌های اینترنت انجام می‌گیرد و منبع درآمد بزرگی برای آنها به واسطه پروفایل کردن افراد است. این شرکت‌ها در گذشته هرگاه لازم بوده است اطلاعات شخصی افراد را در اختیار سازمان‌های امنیتی غرب قرار داده‌اند.
** checkbook money : اگر شخصی برای واریز ۵۰۰ یورو اسکناس به باجه بانک مراجعه کند، بانک این اسکناس‌ها را در کشو یا گاوصندوق قرار نمیدهد. مشتری در واقع ۵۰۰ یوروی خود را با تأیید بدهی بانک به نفع خود معاوضه میکند.
*** وقتی بانکی اعتبار اعطا میکند، با بستانکار کردن حساب مشتری خود، پول مربوطه را ایجاد میکند. این خلق پول، از طریق ثبت‌های حسابداری انجام می‌شود و نه با چاپ اسکناس‌های جدید.
۱- Arnaud Leparmentier, « La grande offensive de Donald Trump sur les cryptomonnaies », Le Monde, 6 mars 2025.
۲- Philippe Coste, « Avec Donald Trump, les cryptos gagnent une place de choix à la Maison Blanche », Libération, Paris, 9 mars 2025.
۳- MacKenzie Sigalos, « Trump’s crypto-frenzied inauguration weekend makes first family billions of dollars richer », CNBC, 20 janvier 2025.
۴- مقاله« آیا بزودی نان خود را با بیت کوین پرداخت خواهیم کرد ؟ »، لوموند دیپلماتیک، فوریه ۲۰۲۲ https://ir.mondediplo.com/2025/09/article3965.html
۵- Illya Otychenko, « Stablecoin landscape : What 2024 reveals about 2025 ? », cex.io, 31 janvier 2025.
۶- Jalpa Bhavsar, « Stablecoin transfer volume surges 16x since 2020 », The Crypto Times, 20 juin 2024.
۷- Yánis Varoufákis, « Trump wants big tech to own the dollar », Project Syndicate, 29 mai 2025.
۸- Roomy Khan, « The stablecoin paradox : Supercharging dollar dominance », Forbes, 3 mars 2025.
۹- Ronit Ghose et al., « Digital dollars : Banks and public sector drive blockchain adoption », Citigroup, New York, avril 2025.
۱۰- Roger Huang, « A 2025 overview of the e-CNY, China’s digital yuan », Forbes, 15 juillet 2024.
گمانهای بیشتر برای نزدیک سدن به حقایق:
به احتمال زیاد دولت ایران و کمپانی های نفتی ایران از ارز مستقل استفاده میکنند تا از گزند تحریم در امان باشند و معاملات پایاپای انجام دهند. در پول مستقل، پایان معامله اعتبار محسوب می شود و این شبیه اعتماد میان گانگسترهاست چون بدون اعتماد، روابط گانگسترها پیش نمی رود. خود پایه دلار شدن معاملات بین المللی عملی غیر عادی و اقتدارگرایانه بود. به چالش گرفتن آن هم بنظر می آید که با غیر عادی بودن و گانگستری بودن (اقتصاد زیرزمینی) ممکن شده است.
نکته قابل توجه: بخش بزرگی از اقتصاد واقعی کشورها زیرزمینی است و در محاسبات مربوط به تولید ملی (خالص و ناخالص) قرار نمیگیرند و این خود تاثیر سیاستهای تعدیلی اقتصاد کلان را کم تاثیر میکند. وجود این واقعیت، سرمایه داری دولتی را جذاب تر میکند و نئولیبرالیسم را در اقتصاد، گانگستری تر. این روند ممکن است بصورت تضاد بین سرمایه داری قانونمدار (دولتی) با سرمایه داری گانگستری (نیولیبرالیسم و بازار مطلق سرمایه اش) در آید.
کسانیکه رژیم را از زاویه نئوالیبرالیست بودنش نقد میکنند، شاید متوجه نیستند که رژیم با سرمایه داری قانونمدار (دولتی) ، به علت تحریمها، دوام نمی آورد. کارکرد سلامت بردگی مزدی دولتی باید با آرامش روابط بین المللی تضمین شود و یا با سیاست درهای بسته. هیچ یک از ایندو انتخاب رژیم نبوده، برای همین سیاست گانگستری (نئولیبرالیسم) برایش مفید تر بوده است و چاره ای هم نداشته. اما در همین هم رژیم به چالش گرفته شده چون رقبای امپریالیستش از خودش گانگستر تر هستند.
تنها راه ثبات وضعیت رژیم دست برداشتن از سیاست امپریالیستی اش در تضاد با امپریالیسم غرب است.
این شاید اندیشه ای درست باشد که رژیم را امپریالیست بدانیم نه ضد امپریالیست و سیاستهای آنرا گانگستری نه قانونمداری.
برای زنان و کارگران، خصوصیت دولتها و ارتجاع حاکم بر آنها مهم نباید باشد زیرا هر وجه از ارتحاع در حقیقت نوعی از خلاف کاری است: مردسالاری جنایت علیه بشریت است، بردگی مزدی و غیره هم همینطور. هیراشی، رابطه گانگستری است که بالایی تهدید کننده و آزاردهنده هستند.
آنارشیسم
میتوان اینطور گفت:
پول دیجبتال مستقل داریم و پول دیجیتال وابسته به بانک مرکزی.
ارز دیجیتال مستقل داریم و ارز دیجیتال وابسته به بانک مرکزی.
پول و ارز دیجیتال مستقل عمدتا در خدمت اقتصاد زیرزمینی و تبهکاری است و معاملات قانونی در آن پوشش است.
نقد کنترل دولتی پول و ارز دیجیتال ماهیت گانگستری دارد، اما بهرحال دولت سرمایه داری علیه کارگران است.
باید در نظر گرفت که سرمایه داران و دولتها الزاما غیر گانگستر نیستند.
پول و ارز دیجیتال ماهیت اقتصاد را تغییر نمیدهد، فقط نتایج آنرا تسریع میکند – سرعت دوران سرمایه در جلد دوم کاپیتال مارکس.
این قضاوتها ممکن است اشتباه باشد. تاثیر تکامل معاملات دیجیتال بر اقتصاد فیزیکی احتیاج به تحقیقات بیشتر و معتبر تر دارد.
آنارشیسم