نگاهی به کتاب خاطرات رفیق مادر
محمود آذری

اخیرا کتابی حاوی خاطرات و تجارب مبارزاتی رفیق فاطمه سعیدی ( مادر شایگان / رفیق مادر ) توسط انتشارات چریکهای فدایی خلق منتشر شده است.
کتاب مزبور که بواسطه تلاش و کوشش بی دریغ رفیق اشرف دهقانی تدوین و تنظیم شده بیان مستقیم خاطرات مادر شایگان می باشد که توسط خود وی و پس از قیام بهمن بطور شفاهی ضبط و سپس پیاده گشته است ، خاطرات رفیق مادر که تحت عنوان ” مادری از تبار رنج، هیمه ای از بیداری ” منتشر گشته ، دارای ویژگیهای خاص و برجسته ای است که خواندن آن را برای تمامی علاقمندان و برای همه فعالین مبارزه در جهت تغییر شرایط حاکم در جامعه ما واجب می سازد.
شاید بتوان کتاب خاطرات رفیق مادرو ویژگی های آنرا چنین توضیح داد:
کتاب نقل مستقیم و بدون واسطه ای با زبان و بیان مادر بوده و همانطور که در مقدمه آن توسط رفیق اشرف دهقانی قید شده هیچ گونه دخل و تصرف و تغییری در شیوه زبان و بیان صمیمیت جاری در آن صورت نگرفته است و برای همین خواننده میتواند بطور واضح و مستقیم از طریق این خاطرات با نوع نگاه و زبان و بیان رفیق مادر ارتباط برقرار کند.
زبان حاکم در کتاب از چنان صمیمیت و سادگی و صراحتی برخوردار است که به راحتی می توان درک و فهم و شخصیت مقاوم آنچه را که مادر شایگان بود و آنچه را که بر او رفت را به روشنی تجسم نموده و دریافت و رفیق تدوین کننده کتاب نیز با صداقت تمام به این سادگی و صراحت و صمیمیت وفادار مانده است.
در این کتاب برای اولین بار خوانندگان و علاقمندان به چگونگی زندگی و مبارزه مادر شایگان با گوشه ها و زوایایی از زندگی او آشنا می شوند که از کودکی تا پیوستن او به مبارزه مسلحانه و مقاومت در زیر شکنجه های ساواک را در بر میگیرد.
در این کتاب ، مادر شایگان ، تمامی اطلاعات لازم در زمینه های اجتماعی و سیاسی یی را که منجر به چگونگی رشد و پرورش او شده و او را به سمت مبارزه کشیده است را بدست میدهد ، زمینه هایی که در ابتدا با رنجی غیر قابل باور از فقر و تنگدستی در خانواده ای روستایی آغاز شده و در ادامه تلاش برای تنازع بقای خویش در جامعه ای مردسالار و شدیدا زیر ستم طبقاتی و علیرغم تمامی پیچیدگیها و سختیها و مصائب آن به مبارزه ای جدی و پی گیر ارتقا پیدا کرده است.
کتاب خاطرات مادر شایگان با زبانی ساده و شیوا توضیح میدهد که چگونه مادر شایگان ، به عنوان انسانی ساده و تحت ستم با درک تجربی خویش از زندگی و فقر و ستم حاکم بر آن در دوران ستم شاهی به زنی برخوردار از درک و آگاهی طبقاتی فرا روئیده و ضمن همراهی و همگامی با فرزند مبارزش نادر شایگان ، راه و رسم مبارزه در جهت تغییر وضعیت موجود را بر می گزیند.
خاطرات مادر شایگان در عین حال بیانگر میزان استقلال و استحکام شخصیتی و فکری این مادر مبارز بوده و خاطرنشان می سازد که باید او را به عنوان زنی رزمنده و برخوردار از اندیشه و انگیزه مبارزاتی فردی دید که خارج از حیطه هر سایه و اتوریته فردی دیگری قرارمی گیرد و این درست بخشی از شخصیت و ویژگی اخلاقی و فکری و تجربی فردی و مبارزاتی وی بوده است که به زندگی شخصی و سیاسی وی شکل داده است و در مبارزه و مقاومت طولانی وی باعث گشته همواره سربلند و سرافراز در مقابل داغ و درفش و زندان ایستاده گی کند.
در کتاب خاطرات مادر شایگان برای اولین بار بطور مستقیم ، صریح و واضح از چگونگی روابط و ضوابط حاکم بر بخشی از جنبش مسلحانه پرده بر داشته شده ، روابط و ضوابطی که ناظر بر چگونه نقش رابطه این جنبش با خانواده ها و اعضای مختلف آنرا در برمی گیرد و همزمان چگونگی ایفای نقش خانواده ها و بخصوص مادران در این جنبش را نشان میدهد و در مورد مادر شایگان بطور مشخص بیانگر این است که چگونه وی به سرعت و با تمام توان و بر اساس درک و برداشت تجربی و فکری اش از طریق فرزندش نادر جذب این جنبش شده و سپس تا حد کادری حرفه ای آگاهانه در خدمت جنبش انقلابی قرار گرفته است.
از انجا که سرنوشت فرزندان خردسال مادر شایگان ،ابوالحسن ، ارژنگ و ناصر ، علاوه بر نادر شایگان که در پنج خرداد سال و پنجاه و دو در درگیری با مزدوران ساواک به خاک افتاد و چگونگی قرار گرفتنشان در متن مبارزه مسلحانه همواره ، مورد سوال و پرسش بسیاری قرار داشته است ، کتاب خاطرات مادر شایگان برای اولین بار به دقیق ترین و صریح ترین شکلی از روند فعالیتهایی که نادر شایگان و گروهش در آن درگیر بودند پرده برداشته و چگونگی قرار گرفتن در بطن مبارزه گروهی را توضیح میدهد که از آمادگی لازم برای عکس العمل و مانور در برابر خطرات و پیش آمدهای احتمالی برخوردار نبوده و همین امر منجربه روندهای بی بازگشت بعدی گشته است که در کشور دیکتاتور زده و استبداد خونریز حاکم بر آن ، گریزی از آن نبوده است و توضیحات مادر عملا و بوضوح نقطه پایانی است بر انواع و اقسام حدس و گمانهای ساده اندیشانه و مغرضانه که فاقد وجاهت عینی و واقعی اند و خواننده خاطرات مادر برای اولین بار با اطلاعات و داده های مستقیما از سوی رفیق مادر داده شده آشنا میشود که پاسخگوی وضعیت موجود در مورد چگونگی وچرایی قرار گرفتن ابوالحسن و ارژنگ و ناصر شایگان در متن مبارزه می باشد.
همچنین در کتاب خاطرات مادر شایگان به اطلاعات دست اولی بر میخوریم که از کیفیت و جایگاه گروههای معتقد به مبارزه مسلحانه و روابط و ضوابط حاکم بر آنان اعم از گرایشات سیاسی و یا فرهنگی حاکم بر انان و یا وجوه تمایزشان اطلاعات جالبی بدست میدهد ، گروهها و سازمانهایی ، چون گروه نادر شایگان و گرایشات نظری اش و یا جریان منسوب به مصطفی شعاعیان ، تحت عنوان ” جبهه دمکراتیک خلق ” و یا چریکهای فدایی خلق و از زبان مادر شایگان می شنویم که چه تمایزاتی بین دیدگاههای مصطفی شعاعیان و مثلا چریکهای فدایی خلق و یا گروه نادر شایگان موجود بوده است که منجر به قطع ارتباط و عدم همکاری با وی گشته است و همزمان چگونه رفقایی چون مرضیه اسکویی و صبا بیژن زاده با نقد فکری از نظرات شعاعیان به چریکهای فدایی خلق پیوسته اند.
و اما خاطرات مادرشایگان ، بیانگر شخصیت زنی است که به جرات می توان گفت حضورو موجودیتش در طول خاطرات بیانگر مجموعه تمامی ظلم و ستمی است که یک زن و مادر در جامعه ای طبقاتی و مردسالار می تواند با آن درگیر باشد و رفیق فاطمه سعیدی( مادر شایگان ) زنی بوده است که علیرغم ان همه رنج و درد و ستم و انواع و اقسام فشار های اجتماعی و فرهنگی ، ضمن ارتقا و رشد خود به یادگیری و خواندن و نوشتن پرداخته و با مطالعه و کسب آموزش سیاسی ، برای خود انگیزه ای بغایت قوی و استوار فراهم نموده است و همین امر ، یعنی برخورداری از آگاهی سیاسی عمیق ، انگیزه ای قوی و اراده ای وصف ناشدنی از وی چنان زن مقاوم و برجسته ای ساخته بود که تمامی شکنجه گران و آدمخواران ساواک را به رغم همه وحشیگریشان عاجز و ناتوان ساخته بود.
محمود آذری
3 آگوست 2025